Θάνατος, το μεγάλο Μυστήριο της ζωής

Ο θάνατος είναι το φυσικό επακόλουθο της ζωής. Από τη στιγμή που γεννιόμαστε, το μόνο σίγουρο είναι ότι κάποια στιγμή θα πεθάνουμε. Κι όμως, παρόλο που το γνωρίζουμε, προτιμάμε να μην το σκεφτόμαστε κι επιλέγουμε να το αντιμετωπίσουμε όταν κάποια στιγμή χτυπήσει την πόρτα τη δική μας ή των αγαπημένων μας.

Το φαινόμενο αυτό είναι πιο συνηθισμένο στη σύγχρονη δυτική μας κοινωνία, η οποία μοιάζει να βιώνει ένα είδος θανατοφοβίας που έρχεται σε αντίθεση με την έμφυτη τάση του ανθρώπου να φιλοσοφεί.

Με ποιον τρόπο, όμως, περάσαμε από τη φιλοσοφική ενατένιση στο άγχος και τον φόβο; Στον γεωγραφικό και πολιτισμικό χώρο της Ευρώπης, παρατηρούμε μια σταδιακή αλλαγή στην αντίληψη για το θάνατο.

Στην αρχαία Ελλάδα το θέμα αυτό αποτελεί πεδίο φιλοσοφικής έρευνας και αντιμετωπίζεται ως ένα πέρασμα της αθάνατης ψυχής σε έναν ιδεατό κόσμο, μέχρι τη στιγμή που εκείνη θα ενσαρκωθεί και πάλι για να λάβει νέες εμπειρίες. Η ιδέα αυτή επηρεάζει τον πρώιμο Χριστιανισμό έως τις αρχές του Μεσαίωνα, όπου μεγιστοποιείται η επιρροή της εκκλησίας και επισκιάζεται κάθε φιλοσοφική αντίληψη.

Κυρίαρχη εικόνα είναι εκείνη της Τελικής Κρίσης, με την ψυχή να αποτελεί αντικείμενο διεκδίκησης ανάμεσα στον Θεό και τον Διάβολο. Ο θάνατος δεν είναι πια ένα γαλήνιο γεγονός, αλλά εμπεριέχει το φόβο της αιώνιας καταδίκης.

Η περίοδος της Αναγέννησης απελευθερώνει την Ευρώπη από κάποιες θρησκευτικές δεισιδαιμονίες, όμως προκύπτει ένα παράδοξο: ενώ ο θάνατος γίνεται για άλλη μια φορά ένα φυσικό γεγονός, ο φόβος εξακολουθεί να παραμένει ο ίδιος. Στους αιώνες που ακολουθούν, και με το ξέσπασμα της βιομηχανικής επανάστασης, οι άνθρωποι ταλαντεύονται ανάμεσα στην τάση της εποχής να επικοινωνήσουν πνευματιστικά με τους εκλιπόντες και το άγχος του αποχωρισμού που αισθάνονται.

Γιατί, τι άλλο είναι ο θάνατος εκτός από το να σταθείς γυμνός μέσα στον άνεμο και να λιώσεις μέσα στον ήλιο; Και τι σημαίνει να πάψεις ν’ αναπνέεις, εκτός από το να ελευθερώσεις την ανάσα από τα ασταμάτητα κύματά της, για να μπορέσει να υψωθεί και ν’ απλωθεί και να γυρέψει το Θεό ελαφριά κι ανεμπόδιστη; Χαλίλ Γκιμπράν

Κι έτσι φτάνουμε στη δυτική κοινωνία του σήμερα, η οποία έχει πλέον εξαπλωθεί πέρα από τα σύνορα της Ευρώπης κι έχει κατακτήσει σχεδόν ολόκληρο τον κόσμο. Το άγχος απέναντι στο θάνατο εξακολουθεί να υφίσταται, αλλά με ένα διαφορετικό προσωπείο: είναι πια ένα γεγονός που δεν είναι πάντα φυσικό και πρέπει να αποφευχθεί.

Είναι, όμως, αυτή η αντίληψη αποτέλεσμα της ιατρικής και τεχνολογικής ανάπτυξης, που μας έχει κάνει να πιστεύουμε πως μπορούμε να ελέγξουμε τη ζωή και το θάνατο; Έχει, άραγε, σχέση με την τάση μας να αρνούμαστε τη φυσιολογική φθορά του χρόνου και να προσπαθούμε να φαινόμαστε πάντα νέοι;

Ή, μήπως, έχουμε ακόμη στο υποσυνείδητό μας τη μεσαιωνική φιγούρα ενός θανάτου σκοτεινού και τρομακτικού; Όποια κι αν είναι η απάντηση, το γεγονός παραμένει ένα: οι περισσότεροι από εμάς φοβόμαστε το θάνατο, ενώ αποφεύγουμε να σκεφτόμαστε την πιθανότητα του να χάσουμε έναν αγαπημένο μας…

Μην περιμένεις για να ρίξεις μια τελευταία ματιά στον ωκεανό, τον ουρανό, τα αστέρια ή τους αγαπημένους σου. Πήγαινε να κοιτάξεις τώρα! Elisabeth Kübler-Ross

Ο φόβος μπροστά στο Θάνατο
Σύμφωνα με την ψυχολογία, ο φόβος απέναντι στο θάνατο βρίσκεται υποσυνείδητα πίσω από κάθε άλλον που πιθανότατα έχουμε. Όμως, τι είναι αυτό που αληθινά φοβόμαστε; Ορισμένοι ειδικοί διατείνονται ότι αρνούμαστε τον αποχωρισμό από αυτό που ονομάζουμε ζωή, επειδή η τελευταία περιλαμβάνει ανθρώπινες σχέσεις και υλικά αγαθά, στα οποία έχουμε επενδύσει συναισθηματικά.

Άλλοι υποστηρίζουν ότι στην ουσία τρέμουμε μπροστά στον ίδιο μας το φόβο και μάλιστα χωρίς να ξέρουμε το γιατί. Και τέλος, υπάρχουν κι εκείνοι που βλέπουν στον φόβο αυτό ένα υπαρξιακό κενό δίχως καμία ελπίδα συνέχειας. Σε όλες, ωστόσο τις περιπτώσεις, η βασική αιτία του φόβου αυτού βρίσκεται στις εμπειρίες και την παιδεία που έχουμε λάβει, σε συνδυασμό με όλες τις κοινωνικές και θρησκευτικές προεκτάσεις που αυτές εμπερικλείουν.

Κι όμως, έχουμε συνειδητοποιήσει ότι βιώνουμε μικρούς θανάτους πολλές φορές στη ζωή μας; Το κάνουμε κάθε φορά που ξαπλώνουμε για να κοιμηθούμε, σε κάθε μας μικρή ή μεγάλη απώλεια και κάθε στιγμή που κάτι παλιό πεθαίνει μέσα μας για να δώσει τη θέση του σε κάτι νέο. Είναι μια αλλαγή κατάστασης στη συνείδησή μας, ένας τροχός που γυρίζει για να μας φέρει σε μια νέα πραγματικότητα.

Κάπως έτσι είναι ίσως και ο θάνατος που τόσο πολύ αποφεύγουμε. Ένα πέρασμα και μια μετάβαση της ψυχής σε ένα άλλο επίπεδο, το οποίο είναι απαραίτητο για την ανάπαυσή της, ώστε να είναι έτοιμη για το επόμενο στάδιο στην εξέλιξή της.