Η Ελληνίδα ηθοποιός, Μαριαλένα Ανδρέου, σε μια ανέκδοτη φωτογράφηση, όπου μας θυμίζει μία υποταγμένη δούλη της Βαβυλωνίας! Η φωτογράφηση έγινε δια χειρός Δημήτρη Ποτουρίδη!.. (Στην πάνω εικόνα: Ταφική στήλη της Μνησαρέτης, όπου νεαρή υπηρέτρια κοιτάζει την αποθανούσα κυρία της. Αττική, περ. 380 π.χ., Γλυπτοθήκη του Μονάχου)
Επειδή σαν σήμερα, το 1865, η αμερικανική Βουλή των Αντιπροσώπων περνά την 13η Τροποποίηση του Συντάγματος, που καταργεί τη δουλεία στην Αμερική, ας θυμηθούμε τι γινόταν με την δουλεία στην Αρχαιότητα, τη Ρώμη ή τις Νεότερες εποχές! Μη λησμονούμε, ότι η κατάργηση της δουλείας στην Αθήνα σημειώθηκε μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, το 338 π. Χ. και τη συντριβή που υπέστησαν από τον Φίλιππο. Ο ρήτορας Λυκούργος, πρότεινε να απελευθερωθεί η μεγάλη πλειοψηφία των δούλων, πράγμα που έγινε. Ένα μικρό ποσοστό δούλων συνέχισε να υπάρχει, αλλά η σημασία του για την οικονομία της Αθήνας δεν ήταν πλέον καθοριστική!..
ΛΕΝΕ πως δουλεία (*) είναι η κατάσταση του ανθρώπου που είναι κτήμα ενός αφεντικού, ο οποίος διαφεντεύει τη ζωή και τα αγαθά του. Ας ξετυλίξουμε, όμως, το νήμα της δουλείας κατά την διαδρομή των αιώνων μέχρι σήμερα, ώστε να σχηματίσουμε μα πιο ξεκάθαρη εικόνα για την αρχαιότητα:
ΟΙ ΑΠΑΡΧΕΣ
Η δουλεία έχει πολύ παλιές καταβολές και αναπτύχθηκε παράλληλα με την διάλυση των πρώτων ανθρώπινων κοινοτήτων που ζούσαν υπό καθεστώς συλλογικής οικονομίας και την υποταγή τους σε πολυπληθέστερες ομάδες, που ήταν οργανωμένες με μια πρώτη μορφή καταμερισμού της εργασίας. Ο καταμερισμός και η οργάνωση σήμαινε την επιβολή πειθαρχίας, η οποία, όπου δεν γινόταν αποδεκτή εθελοντικά, μετατρεπόταν σε καταναγκασμό και μεταφραζόταν σε σκλαβιά.
Στην διαμόρφωση πάντως της δουλείας ως κοινωνικού status εμπλέκονται δύο παράγοντες : από τη μια μεριά οι πόλεμοι, που εξασφάλιζαν στο νικητή μάζες αιχμαλώτων, προορισμένων να εκτελούν τις πιο απεχθείς εργασίες, οι οποίοι δεν αναγνωρίζονταν ως υποκείμενα με δικαιώματα, παρά μόνο σαν σκλάβοι. Από την άλλη, η εμφάνιση της ατομικής ιδιοκτησίας, που σύντομα συνοδεύτηκε από τη συνήθεια να καθίστανται δούλοι όλοι εκείνοι που δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν στις υποχρεώσεις, που επέβαλε μια κοινωνία βασισμένη στην ιδιοκτησία. Στους σκλάβους επιτρέπονταν μόνο τα απολύτως αναγκαία για την επιβίωση τους, ενώ η μεταχείριση τους επαφίετο στην ανθρωπιά του αφέντη τους ή στο συμφέρον του να τους διατηρεί εν ζωή ( Τ. Στιούαρτ Μιλ ).
Η δουλεία ήταν το θεμέλιο των διαφόρων μορφών κοινωνικής οργάνωσης στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Οι Σουμέριοι, στα ιδεογράμματα τους, παριστούσαν τον σκλάβο σαν ένα ξένο, αποκαλύπτοντας την παρουσία της δουλείας στο πλαίσιο της κοινωνίας τους και την προέλευση των σκλάβων από τους αιχμαλώτους των πολέμων ( τουλάχιστον σε μεγάλο ποσοστό ). Στη Βαβυλωνία, ο κώδικας του Χαμουραμπί, εισήγαγε αρκετές καινοτομίες σε σχέση με την δουλεία, διαχωρίζοντας τους δούλους ανάλογα με την προέλευση τους : αιχμάλωτοι πολέμου, δανειστές που δεν μπόρεσαν να ξεπληρώσουν τα χρέη τους, αγορασμένοι σκλάβοι, γεννημένοι δούλοι, κλπ.
Σ’ όλους αναγνώριζε το δικαίωμα να παντρευτούν με ελεύθερες γυναίκες, να εξασκούν το εμπόριο και να είναι κάτοχοι αγαθών, να συζούν με ερωμένες που τους χάρισαν παιδιά. Πάντως, ο κώδικας του Χαμουραμπί, δεν έφτανε στο σημείο να αναγνωρίσει ότι ο δούλος είχε την ιδιότητα του ανθρώπινου όντος, όπως αντίθετα γινόταν στον κώδικα των Χετταίων. Στην Βαβυλωνία και σε ολόκληρο τον Σημιτικό κόσμο, ο δούλος μπορούσε να εξαγοράσει την ελευθερία του με την χειραφέτηση, την υιοθεσία και την καταβολή χρηματικού τιμήματος. Στην Εβραϊκή κοινωνία, ο σκλάβος για χρέη απελευθερωνόταν μετά από 7 χρόνια, αν ήταν Εβραίος.
Απελευθερωνόταν αν καθίστατο ανίκανος προς εργασία λόγω κακομεταχείρισης, άσχετα με το αν ήταν Εβραίος ή ξένος. Ο αφέντης που σκότωνε τον δούλο του τιμωρούνταν. Πολλά σημεία της Πεντατεύχου αναφέρονται στις σχέσεις μεταξύ σκλάβων και αφεντικών. Στην Αίγυπτο, οι σκλάβοι αιχμάλωτοι πολέμου ήταν ολιγάριθμοι, μέχρι τους επεκτατικούς πολέμους της 18ης δυναστείας και γι’ αυτό η ζωή τους ήταν αντικείμενο προσοχής. Όποιος σκότωνε κάποιο δούλο τιμωρούνταν κι ο ίδιος με θάνατο. Το εμπόριο των σκλάβων, που επωλούντο ή και ενοικιάζοντο σαν εμπόρευμα – εργασία, ήταν ανθηρότατο. Στις ελληνικές πόλεις ο αριθμός των δούλων κυμαινόταν από το 25% έως το 50% του συνολικού πληθυσμού τους.
ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ
Στην αρχαία Ελλάδα οι δούλοι βρίσκονταν στην κατώτερη βαθμίδα του οικονομικού συστήματος, που βασιζόταν στην γεωργία και την κτηνοτροφία. Γενικώς προέρχονταν από τους αιχμάλωτους πολέμου και η μεταχείριση τους ήταν ανθρώπινη. Από τον 8ο έως τον 6ο αιώνα, με τη διάδοση της χρήσης των μετάλλων και την επέκταση του εμπορίου, η ζήτηση σκλάβων έγινε έντονη και οι περιοχές στις οποίες τους αναζητούσαν ήταν οι κατοικούμενες από ξένους πληθυσμούς, που οι πολίτες, οι κάτοικοι των πόλεων, μεταχειρίζονταν σαν βάρβαρους. Το εμπόριο των σκλάβων, που επωλούντο ή και ενοικιάζοντο σαν εμπόρευμα – εργασία, ήταν ανθηρότατο. Στις ελληνικές πόλεις ο αριθμός των δούλων κυμαινόταν από το 25% έως το 50% του συνολικού πληθυσμού τους.
Η πρώτη γνωστή μεγάλη δουλοκτητική κοινωνία είναι η Αθήνα. Κατά την Αρχαϊκή περίοδο, οι πλούσιοι γαιοκτήμονες δούλευαν τα χωράφια τους, χρησιμοποιώντας σαν εργατική δύναμη συμπολίτες τους, που λόγω χρεών είχαν χάσει την ελευθερία τους. Μετά τον Σόλωνα ( 594 π.Χ. ), η σκλαβιά λόγω χρεών απαγορεύτηκε, γιατί εθεωρείτο απαράδεκτο για ένα Έλληνα να γίνει δούλος. Έτσι οι πλούσιοι Αθηναίοι αναγκάστηκαν να αναζητήσουν ξένους δούλους στις αγορές των σκλάβων, σε όλο το Αιγαίο και ιδιαίτερα τη Δήλο.
Την εποχή της μεγαλύτερης ακμής της ( 5ος – 3ος π.Χ. αι. ), οι δούλοι αποτελούσαν το ένα τρίτο του πληθυσμού της Αθήνας. Τα ορυχεία χρυσού του Λαυρίου ήταν ένας από τους χειρότερους τόπους εργασίας των σκλάβων. Η εργασία του δούλου ήταν συνήθως ολικής απασχόλησης, αλλά είχε την δυνατότητα να εξασκεί και κάποια προσωπική εργασία, αποδίδοντας στο αφεντικό του ένα ποσοστό των κερδών. Ιδιαίτερα προνόμια ( ανάμεσα στα οποία η εμφάνιση στα δικαστήρια ) είχαν οι δούλοι που εξασκούσαν το εμπόριο, ή κατείχαν διοικητικά αξιώματα. Οι ποινές ήταν στην διακριτική ευχέρεια του αφέντη, αλλά για τη θανατική ποινή ήταν απαραίτητη η συναίνεση του δικαστή.
Κάθε κατάχρηση στην απόδοση ποινής τιμωρούνταν από την πόλη. Αντικείμενο και όχι υποκείμενο με δικαιώματα, ο σκλάβος έπρεπε σε κάθε περίπτωση να χαίρει επαρκών μέσων για την επιβίωση του, να μπορεί να αναπαύεται όσο του ήταν αναγκαίο και να είναι σεβαστός ως πρόσωπο. Η δικαιολόγηση της δουλείας συναντάται σε φιλόσοφους, όπως στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, σαν συνέπεια της ανικανότητας ορισμένων ανθρώπων να διοικούν. Η κατάργηση της δουλείας στην Αθήνα σημειώθηκε μετά τη μάχη της Χαιρώνειας, το 338 π. Χ. και τη συντριβή που υπέστησαν από τον Φίλιππο. Ο ρήτορας Λυκούργος, πρότεινε να απελευθερωθεί η μεγάλη πλειοψηφία των δούλων, πράγμα που έγινε. Ένα μικρό ποσοστό δούλων συνέχισε να υπάρχει, αλλά η σημασία του για την οικονομία της Αθήνας δεν ήταν πλέον καθοριστική.
0 comments
Δημοσίευση σχολίου