Δαχτυλίδι του Γύγη - Μύθος του Ηρός - Αλληγορία του σπηλαίου

Στο δαχτυλίδι του Γύγη ο βοσκός έχοντας βγει στο φως του ήλιου αρχίζει μια μορφής έρευνα στηριγμένη στην τύχη χωρίς τη συνδρομή ενός δασκάλου. Η ίδια η φύση τον οδηγεί σε ένα χάσμα της γης-της ύλης. Ο ήρωας εισέρχεται μέσα και κάτω από μία περιέργεια εκπηγάζουσα από τις δυνάμεις της φύσης και όχι από την αέναη παγκόσμια τάξη του κόσμου. Μέσα στη σπηλιά θαυμάζει, αλλά όχι με ένα σωκρατικό θαυμασμό που θα μπορούσε να είναι η αρχή της φιλοσοφίας. Βλέπει ένα άλογο(:ά-λογο=χωρίς τον Λόγο).

Ένα άλογο τόσο μεγάλο που μπορεί και εμπεριέχει έναν άνθρωπο στην κοιλιά του. Το άλογο είναι ένα, σε αντίθεση με το άρμα της ψυχής στον Φαίδρο που απαρτίζεται από δύο άλογα. Εδώ είναι το ένα δηλ. μόνο το υλικό μέρος της ψυχής ανίκανο να κινηθεί αλλά και σαν νεκρό όπως και το ανθρώπινο σώμα μέσα του. Ο συνειρμός μας παραπέμπει στο άλογο της απάτης και της ύπουλης νίκης: το άλογο του τρωικού πολέμου.

Ένα άλογο σύμβολο της ψευδοενότητας του ελληνικού κόσμου. Το νεκρό σώμα μέσα στο ά-λογο είναι ένα ανθρώπινο σώμα αποξενωμένο από τη θέρμη του πνεύματος που ολοκληρώνει την ανθρώπινη ενότητα: ο λόγος είναι ζωοφόρος του συνόλου.

Μέσα στο σώμα είναι ένα χρυσό δαχτυλίδι. Τυχαία το βρήκε . Τι προσφέρει το δαχτυλίδι; την αποποίηση της ευθύνης: Μπορεί να γίνεται αόρατος. Ο βοσκός σταματά πια να υπάρχει ως υπεύθυνο ον. Πολλοί από εμάς σήμερα δεν επιλέγουμε να ζούμε στις ψευδαισθήσεις μας που αλλοιώνουν την πραγματικότητα; Ο βοσκός με συνεργό την επιθυμία και την πείνα προερχόμενα αποκλειστικά από τις δυνάμεις του σώματος – της ύλης, φτάνει στο ύψιστο σημείο “δόξας” : ξελογιάζει τη Βασίλισσα και δολοφονεί το Βασιλιά. Η αλληγορία είναι λίγο πολύ εμφανής: Αν δούμε τη Βασίλισσα ως την ύλη και το Βασιλιά ως τον Δημιουργό του κόσμου, έχουμε ένα εξουσιαστή θνητό που συμπορεύεται με την ύλη για να δολοφονήσει το ύψιστο πνευματικό κομμάτι που κυριαρχεί στον κόσμο.

Και αν με το δαχτυλίδι του Γύγη ο Πλάτων ξεκινά την έρευνά του για τη δικαιοσύνη με την έννοια της ευθύνης, ο μύθος του Ηρός αναδεικνύει την προβληματική της ελεύθερης επιλογής. Ο Πλάτων αναγνωρίζει τη δυσκολία της ορθής επιλογής ανάμεσα σε ένα πονηρό ή αγαθό βίο. Με τον εν λόγω μύθο διαφαίνεται η έμφαση στη βιωματικότητα της ζωής στον κόσμο των αισθήσεων. Οι ψυχές που πόνεσα στη ζωή και είδαν και τις άλλες να υποφέρουν έχουν μεγαλύτερη φρόνηση και σύνεση ως προς την ορθότερη επιλογή.

Η αρετή λοιπόν, χρειάζεται την εμπειρία των κακών. Η συνείδηση προσανατολισμένη στον κόσμο των ιδεών και αδαής από τη βίωση των κακών και του πόνου είναι περισσότερο επιρρεπής σε λανθασμένη επιλογή του βίου. Η εκγύμναση της ψυχής απέναντι στον πόνο της παρέχει αξιοπρέπεια απέναντι στις συμφορές που ενδέχεται να της επιβληθούν. Λαμπρό παράδειγμα ο Σωκράτης που αντιμετώπιζε με γαλήνιο τρόπο τα δυσάρεστα περιστατικά ακόμη και τον δικό του θάνατο.

Ευτυχισμένη η ψυχή που εξάγει το καλό μέσα από το κακό. Μπορεί να ειπωθεί ότι ο μύθος του Ηρός αντιστρέφει την αλληγορία του σπηλαίου. Και αυτό γιατί το καλύτερο πρότυπο ζωής το διδάσκουν οι άνθρωποι που έρχονται από το βασίλειο των σκιών. Η ελεύθερη επιλογή του ορθού τρόπου ζωής δε γίνεται απριορικά αλλά είναι ένα γίγνεσθαι, μια διαδικασία με δική της δυναμική.

Μέσα από ένα διαρκές continuum διαμορφώνεται ο χαρακτήρας. Οι ψυχικές αρετές δεν είναι εξασφαλισμένες, αλλά καταλήγουν απότοκα ενός ψυχικού αγωνίζεσθαι με τις εχθρικές δυνάμεις που υπονομεύουν την ψυχική καθαρότητα. Η καθαρότητα προϋποθέτει την ησυχία. Η ηρεμία της ψυχής είναι μία μέση κατάσταση. Δεν είναι ούτε χαρά ούτε λύπη. Στο πεδίο της ετερότητας δεν υπάρχει αληθινή ηδονή αλλά γοητεία τις , μια φαντασμαγορία, μια αυταπάτη. Η καθαρή ηδονή είναι σε ανώτερο γνωσιολογικό και οντολογικό επίπεδο.

Πρέπει να προσεχθεί ότι στον εν λόγω μύθο πουθενά δεν αναφέρεται με σαφήνεια αν είμαστε στον κάτω κόσμο. Αντίθετα υπονοείται ότι βρισκόμαστε κάπου ανάμεσα. Ο τόπος είναι ένας λειμών, ένα πεδίον. Η περιγραφή από τον κάτω έρχεται με την ιστορία του Αρδιαίου του Τύραννου. Έτσι, εύκολο είναι να δούμε όλη αυτή την περιγραφή να αφορά τον κόσμο μας και τις ψυχές μας.

Ο Μύθος δίνει έμφαση στην ανθρώπινη ελευθερία. Η τάξη αφορά όλο τον κόσμο, αλλά η ευθύνη είναι σε αυτόν που επιλέγει. Η κοσμική τάξη και η ηθική τάξη ομονοούν και ομολογούν. Αλλά στην προσωπική ελεύθερη επιλογή ό,τι προτιμηθεί θα μείνει ανάλλαχτο. Το πολύ πολύ στη ζωή να βελτιώσει ή να χειροτερεύσει το λαχνό που ελεύθερα διάλεξε. Ελευθερία και ανάγκη είναι οι όψεις του ίδιου νομίσματος: της προσωπικότητας του ανθρώπου.

Το συναπάντημα των ψυχών είναι σαν πανηγύρι, όπου ανταλλάσσονται η πείρα και η γνώση προερχόμενη από αυτήν. Διαπιστώνεται ο συντροφικός μόχθος δύο ψυχών που αγωνίζονται για την αλήθεια. Η υπεύθυνη κρίση βασίζεται στην ανάμνηση της ψυχής του τι μεταφέρει από την προηγούμενη ζωή.

Η προσέγγιση του Αγαθού απαιτεί αρετή. Η αρετή όμως είναι αδέσποτος. Δηλ. Η αρετή είναι ελεύθερη. Και η ελευθερία είναι διττή. Δεν έχει κύριο , αλλά και κάθε άνθρωπος μπορεί να την τιμήσει η να την ατιμάσει. Η ελευθερία της αρετής και η ελευθερία του ανθρώπου είναι συνάλληλα. Η ελευθερία εξαρτάται από τη μάθηση, τη νόηση, τη φρόνηση. Άρα, η ζωή στη γη έχει απόλυτη αξία.

Αξιοσημείωτο είναι ότι εδώ οι Μοίρες έχουν διαφορετικό ρόλο από ό,τι εννοούν τα ονόματά τους. Η Λάχεσις (Μοίρα) λέει το παρελθόν-τα γεγονότα, η Ατροπός που σημαίνει το απαράλλαχτο, λέει τα μέλλοντα, και η Κλωθός που αφορά μια περιδίνηση φαίνεται να είναι στη θέση που της αρμόζει, στη μέση, και λέει τα όντα. Φαίνεται λοιπόν ότι σε αυτό τον τόπο το μέλλον είναι το παρελθόν και το παρελθόν το παρόν, στο παρελθόν βρίσκεται το μέλλον και στο μέλλον βρίσκεται το παρελθόν.

Κατά συνάφεια, η ψυχή ριγμένη στην υλική πραγματικότητα ενέχει το θεϊκό, το λόγο. Και με τη βοήθεια του Δαίμονος που αντιστοιχεί στον καθένα από μας θα μπορέσουμε να θυμηθούμε το ξεχασμένο. Η ανάμνηση είναι μη – λήθη, α-λήθεια. Αυτό το μοίρασμα του θεϊκού που ενοικεί μέσα μας έγινε από τη Μοίρα και αυτό θα μας ωθήσει στις ορθές επιλογές της ζωής, στην ορθή επιλογή της ζωής. Η Μοίρα επιλέγει μόνο πότε θα ζήσουμε, όχι πώς θα ζήσουμε.

Υπάρχουν λοιπόν οι νόμοι του σύμπαντος, που αποτελούν μιαν απάντηση στον Γύγη και στη αποποίηση της ευθύνης του, ότι δηλ. η κοσμική αρμονία είναι που προωθεί ένα εν τάξει μοντέλο προς μίμηση. Υπάρχουν και οι νόμοι του ανθρωπίνου είδους που συσχετίζονται με την εκπαιδευτική θεματική της αλληγορίας του σπηλαίου, στις παιδαγωγικές διαδικασίες και στις επιλογές τρόπων ζωής. Οι νόμοι του σύμπαντος δεν παρεμβαίνουν στις ανθρώπινες επιλογές. Ο Γύγης όμως δεν είναι ο μοναδικός κριτής, αλλά θα κριθεί από κάτι ανώτερο.

Ο μύθος του Ηρός μπορεί να διαβαστεί με δύο τρόπους, όπως δείχνει και ο πίνακας. Από πάνω προς τα κάτω, όπου οι ψυχές πριν γεννηθούν εξαρτώνται από τις συμπαντικές δομές και κατά συνέπεια, η ψυχή μετά τη γέννησή της είναι μια μαριονέτα στο κοσμικό θέατρο. Κάτι τέτοιο όμως είναι παραπλανητικό.

Από την άλλη, μια πορεία από τα κάτω προς τα πάνω, αφορμάται από τη γέννηση των ψυχών με τις διαφορετικές φύσεις τους και καταλήγει στην τελική κρίση από κάτι ανώτερο. Σε αυτό το διάβασμα ο άνθρωπος συναντάται με την ελεύθερη επιλογή. Εδώ όμως χάνεται η όλη διαδικασία πριν από τη γέννηση που είναι και η πιο σημαντική για την ορθότητα της επιλογής κάθε ψυχής, σε σχέση με τις δικές της εμπειρίες αλλά και σε σχέση με τις εμπειρίες των υπολοίπων ψυχών.

Θα πρέπει να δεχθούμε και τους δύο τρόπους ανάγνωσης για να φανεί η ιδιοφυΐα του Πλάτωνα. Θα προσεγγίσω το σκεπτικό του Πλάτωνα μέσα από τα λόγια του Heidegger στην αυθεντικότητα της κατανόησης και πώς αυτή δι-εργάζεται και συμφύρει τις χρονικές βαθμίδες του παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος.

Στην αυθεντική κατανόηση(κατανόηση=υποτύπωση των προσωπικών οντολογικών δυνατοτήτων, μία διάνοιξη του δυνάμει Είναι. Αυτό όμως την ίδια στιγμή δεν είναι και η πλήρωση του μέλλοντος;ε αυτός ο τρόπος πλήρωσης του μέλλοντος είναι η προδρομή) η ενθαδικότητα διατηρεί μέσα της το παρελθόν της ως προδρομή, δηλ. έχει ήδη προβλεφτεί η ταυτότητα με τον εαυτό μας ως γίγνεσθαι :
" Με την προ-δρομή επαναλαμβάνεται προδρομικά η ενθαδικότητα μέσα στην ίδια της την οντολογική δυνατότητα. Το αυθεντικό παρελθόν το ονομάζουμε επανάληψη"

Στην πρόδρομη
"προσιδιάζει ένα παρόν, στο οποίο μια απόφαση φανερώνει την κατάσταση. Σε αυτήν την αποφασιστικότητα το παρόν [...]συγκρατείται στο μέλλον και στο παρελθόν . Το συγκρατούμενο μέσα στην αυθεντική χρονικότητα , δηλ. το αυθεντικό παρόν, το ονομάζουμε ριπή οφθαλμού"
Στην αυθεντική ολοκλήρωση, η ριπή οφθαλμού αφορά το παρόν, το μέλλον είναι προ-δρομή, και το παρελθόν είναι επανάληψη. Η ενθαδικότητα μπορεί να προστρέχει στο παρελθόν και έτσι να διατηρεί το παρελθόν της:
"η ενθαδικότητα μπορεί ουσιαστικά να είναι παρελθούσα εφ'όσον είναι μέλλουσα. Η παρελθοντικότητα εκπηγάζει από το μέλλον"

Συνοψίζοντας: Η αποφασιστικότητα εν ριπή οφθαλμού(:στο παρόν) είναι η μνήμη αυτού που έχει χαθεί (λήθη) αλλά και υπάρχει και δημιουργεί προϋποθέσεις για τη διάνοιξη ενός απροσδιόριστου μέλλοντος (δυνάμει Είναι)αυθεντικού ως προδρομής. Και σε αντίθεση, η μη-αυθεντικότητα,είναι η λήθη του παρελθόντος που οδηγεί σε ένα αναυθεντικό μέλλον, γιατί το παρόν είναι προσκολλημένο στην βιο-μέριμνα. Δηλ. εδώ η οντολογική δυνατότητα δεν καταλαβαίνει τον εαυτό της στη βάση του μέλλοντος που ανοίγει η αποφασιστικότητα και η μνήμη του παρελθόντος ως επανάληψης, αλλά βάσει μόνο του μεριμνώμενου που παρίσταται.

Ετυμολογία:
Ο Γύγης έχει σχέση με τη γη, δηλ. με την προσκόλληση στην υλικότητα και την αδυναμία να αναχθεί μέσω της πνευματικότητας στον παράδεισο των ιδεών.
Ο Ηρ είναι το έαρ, η άνοιξη, συσχετίζεται με το έρως αλλά και με το αήρ σε αντιπαράθεση τη γειωμένη θέση του Γύγη. Η ελπίδα δε βρίσκεται στη γήινη φύση μας αλλά στην ουράνια θεϊκή δύναμη της σκέψης και του Έρωτος που μας ανάγει προς το Αγαθόν.Η Παμφυλία, η φυλή του Ηρός είναι η φυλή του καθενός, ενώ ο πατέρας του Ηρός, ο Αρμένιος παραπέμπει στην αρμονία των νόμων του σύμπαντος.