Καρλ Σάγκαν - Τα όρια μεταξύ Επιστήμης και Πίστης

Έχουν περάσει δέκα χρόνια από την τελευταία φορά που ακούσαμε τον Καρλ Σαγκάν να μας καλεί να αναλογιστούμε τις πιθανότητες που προκύπτουν από την ύπαρξη δισεκατομμυρίων αστεριών στο Διάστημα και δισεκατομμυρίων νευρωνικών συνάψεων στον εγκέφαλό μας.

Κάποτε ο Καρλ Σαγκάν ήταν από τους πιο διάσημους και ευφραδείς απίστους·ένας απόστολος του κοσμικού θαύματος, επικριτής των πυρηνικών εξοπλισμών και υπερασπιστής του χρέους της επιστήμης να ερευνά και να ρωτάει χωρίς περιορισμούς, περιλαμβανομένων και των θρησκευτικών δογμάτων. Ο Καρλ Σαγκάν πέθανε τον Δεκέμβριο του 1996 από πνευμονία. Κατά τη διάρκεια της απουσίας του η δημόσια συζήτηση για τα αγαπημένα του θέματα -η μοίρα του πλανήτη, η ομορφιά και το μυστήριο του κόσμου- δεν εξελίχθηκε πολύ καλά.

Η διδασκαλία της θεωρίας της εξέλιξης των ειδών στα δημόσια σχολεία προσκρούει σε ισχυρές αντιδράσεις· η ΝΑΣΑ αποπειράθηκε να θέσει εκτός λειτουργίας το διαστημικό τηλεσκόπιο Χαμπλ και να λογοκρίνει τους επιστήμονές της όσον αφορά την κλιματική αλλαγή· και φυσικά φανατικοί πιστοί έριξαν δύο αεροσκάφη στους δίδυμους πύργους, με αποτέλεσμα να οδηγηθούμε σε έναν πόλεμο στη Μέση Ανατολή.

Από τον τάφο... Τώρα όμως ο Καρλ Σαγκάν ξαναπαίρνει θέση στον δημόσιο διάλογο έστω και από τον τάφο. Τον περασμένο μήνα εκδόθηκε (από τις εκδόσεις Penguin) το βιβλίο «The Varieties of Scientific Experience: A Personal View of the Search of God». Το βιβλίο είναι βασισμένο σε σειρά διαλέξεων που έδωσε ο Καρλ Σαγκάν στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης με αντικείμενο τα όρια μεταξύ επιστήμης και πίστης και το έχει επιμεληθεί η σύζυγος και συνεργάτης του, Αν Ντράιαν.

«Θα έλεγα ότι η επιστήμη είναι, τουλάχιστον εν μέρει, ελεγμένη πίστη», γράφει ο Σαγκάν στην αρχή του βιβλίου που περιλαμβάνει την ιστορία της κοσμολογίας, έναν ταξιδιωτικό οδηγό για το ηλιακό μας σύστημα, τον λόγο για τον οποίο υπάρχουν υποδοχείς παραισθησιογόνων ουσιών στον εγκέφαλό μας και το νόημα της δυνητικής ανακάλυψης -ή όχι- εξωγήινων νοήμονων όντων.

Αναφερόμενος στη θρησκεία, ο Σαγκάν παραδέχεται ότι πράγματι μπορεί να δημιουργήσει ελπίδα και να μιλήσει αληθινά, αλλά προσθέτει ότι το πράττει σπανίως. Είναι αξιοπρόσεκτο, λέει ο Σαγκάν, ότι κανένα κατ' όνομα χριστιανικό κράτος δεν εφάρμοσε το «ο συ μισείς, ετέρω μη ποιήσεις» σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. «Σύμφωνα με τα χριστιανικά διδάγματα πρέπει να αγαπάμε τους εχθρούς μας. Πουθενά δεν λέγεται ότι πρέπει να σκοτώνουμε τα παιδιά τους».Αυτό που ώθησε την κ. Ντράιαν να αναζητήσει τις παραδόσεις του Καρλ Σαγκάν, που δόθηκαν στο πλαίσιο των διαλέξεων Gifford, μιας φημισμένης σειράς διαλέξεων σχετικής με τη φυσική θεολογία (theologia naturalis η οποία προσπαθεί να ανακαλύψει το Θείο με τη βοήθεια της λογικής και όχι υπερφυσικών αποκαλύψεων), ήταν η άνοδος του θρησκευτικού φονταμενταλισμού. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου και τις προσπάθειες να μη διδάσκεται η θεωρία της εξέλιξης των ειδών στα σχολεία, λέει η κ. Ντράιαν, η εύθραυστη εκεχειρία που υπήρχε μεταξύ επιστήμης και θρησκείας από την εποχή του Γαλιλαίου άρχισε να παραβιάζεται.