Συστηματική μαστογραφία ή συστηματική ερευνητική πλαστογραφία;

Είναι στη φύση της επιστήμης μια εργασία και συχνότερα μια θεωρία να ανατρέπει αρκετά από όσα θεωρούσαμε δεδομένα μέχρι τώρα...

Και είναι αρκετά διαδεδομένο όταν κάτι τέτοιο εμφανίζεται ειδικότερα στην ιατρική να αντιμετωπίζεται με δυσπιστία και πολύ συχνότερα με εχθρικότητα που επιδιώκει όχι μόνο να ακυρώσει την αξιοπιστία της έρευνας αλλά και των ίδιων των επιστημόνων που τολμήσαν να αμφισβητήσουν το κατεστημένο.

Και τις δύο αυτές τις τάσεις μπορούμε να τις βρούμε σε σχετικά πρόσφατο πόρισμα της Ελβετικής Ιατρικής Επιτροπής που πρότεινε την κατάργηση προγραμμάτων μαστογραφίας για το μέλλον και τη σταδιακή διακοπή των υπαρχόντων προγραμμάτων για την Ελβετία. Η Ελβετική Ιατρική Επιτροπή, ένα ανεξάρτητο σώμα, είχε καλούς λόγους για να προτείνει κάτι που φαντάζει αιρετικό σε σχέση με όσα μας έμαθαν να γνωρίζουμε.

Ακριβώς γιατί όσα γνωρίζαμε βασίζονται σε δεδομένα της περιόδου 1961-1991. Εύλογα λοιπόν η Επιτροπή σκέφτηκε να εξετάσει νεότερα δεδομένα.

Τα συμπεράσματα της Επιτροπής ήταν αναπάντεχα ακόμη και για τα ίδια τα μέλη της: «Μείναμε κατάπληκτοι από το πόσο μη προφανές ήταν το ότι τα οφέλη της μαστογραφίας ξεπερνούσαν κατά πολύ τις επιζήμιες πτυχές της» Η Επιτροπή φυσικά δεν αναφέρεται στην ίδια τη μέθοδο της μαστογραφίας αλλά στα μαζικά συστηματικά «προληπτικά» προγράμματά της. Ποιες είναι όμως αυτές οι επιζήμιες πτυχές της συστηματικής μαστογραφίας που αμφισβήτησαν τουλάχιστον για τα μέλη της Επιτροπής την μέχρι σήμερα κυρίαρχη αντίληψη για το αναγκαίο και το επιτακτικό μαζικών προγραμμάτων μαστογραφίας;

Οι συγγραφείς της εργασίας περιγράφουν με σαφήνεια τους λόγους αυτής της μεταστροφής στην συνολική αποτίμηση της συστηματικής μαστογραφίας: Η μέχρι σήμερα αποδιδόμενη από τους ειδικούς μείωση της θνησιμότητας από καρκίνους του μαστού λόγω μαστογραφίας κατά 20% υποτιμούσε τις αρνητικές επιπτώσεις της επαναλαμβανόμενης μαστογραφίας και των παρενέργειες τους, όπως υποτιμούσε τις ακόλουθες βιοψίες και τη υπερδιάγνωση των καρκίνων του μαστού που θα δεν γίνονταν ποτέ κλινικά προφανείς χωρίς τις συστηματικές μαστογραφίες. Η Εθνική Καναδική Μελέτη για την Εξέταση του Μαστού παρέχει σχετικά αξιόπιστα στοιχεία για την έκταση της υπερδιάγνωσης στη μαστογραφία: «Μετά από 25 χρόνια υπερπαρακολούθησης, βρήκε πως 106 από τους 484 καρκίνους (21.9%) που διαγνώστηκαν μέσω μαστογραφίας ήταν υπερδιαγνώσεις. Αυτό σημαίνει ότι 106 από τις 44.925 υγιείς γυναίκες στην ομάδα εξέτασης διαγνώστηκαν και δέχτηκαν μη απαραίτητη αντικαρκινική αντιμετώπιση, κάτι το οποίο οδήγησε σε αχρείαστες χειρουργικές επεμβάσεις, ακτινοθεραπείες, χημειοθεραπείες ή κάποιο συνδυασμό αυτών των προσεγγίσεων.

Επιπρόσθετα, μια επιθεώρηση από το (κορυφαίο ανεξάρτητο) Cochrane δέκα δοκιμών που αφορούσαν περισσότερες από 600000 γυναίκες, έδειξε πως δεν υπήρχε κανένα πειστήριο για την επίπτωση της μαστογραφίας στην συνολική θνησιμότητα: Στην καλύτερη των περιπτώσεων, η μικρή μείωση στους θανάτους από καρκίνους του μαστού μετριαζόταν από θανάτους από άλλες αιτίες. Στη χειρότερη, η μείωση ακυρωνόταν από θανάτους από συνυπάρχουσες συνθήκες ή από τις επιζήμιες επιπτώσεις της μαστογραφίας και της συνδεδεμένης με αυτή υπεραντιμετώπισης (των υπερδιαγνωσμένων καρκίνων)

Η έκθεση της Ελβετικής Ιατρικής Επιτροπής αναγνώρισε πως «η συστηματική μαστογραφία μπορεί να αποτρέπει ένα θάνατο από καρκίνο του μαστού για κάθε χίλιες γυναίκες που εξετάζονται, ακόμη κι όταν δεν υπάρχουν τεκμήρια που να υποδεικνύουν πως η συνολική θνησιμότητα επηρεάζεται. Ταυτόχρονα, τονίζει τις επιζήμιες πτυχές τις μαστογραφίας –συγκεκριμένα, ψευδώς θετικά αποτελέσματα εξετάσεων και τον κίνδυνο της υπερδιάγνωσης. Για κάθε καρκίνο του μαστού που αποτράπηκε σε γυναίκες των ΗΠΑ για την διάρκεια ενός δεκαετούς προγράμματος ετήσια επαναλαμβανομένων μαστογραφιών που ξεκινούσαν από την ηλικία των 50 ετών, 490 ως 670 γυναίκες είναι πιθανόν να έχουν μια ψευδώς θετική μαστογραφία μετά από επαναλαμβανόμενες εξετάσεις, 70 ως 100 μια περιττή βιοψία και 3 ως 14 έναν υπερδιεγνωσμένο καρκίνο του μαστού που δεν θα εκδηλωνόταν ποτέ κλινικά»

Για να μη δημιουργηθούν λάθος εντυπώσεις, οφείλουμε να διασαφηνίσουμε ξανά μερικά σημεία: Η Ελβετική έκθεση δεν αμφισβητεί τη μαστογραφία ως διαγνωστικό μέσο αλλά τη συστηματική μαζική «προληπτική» της χρήση. Κι αυτό λόγω του κινδύνου λάθος διαγνώσεων που οδηγεί σημαντικό αριθμό υγειών γυναικείων στη βάσανο των αντικαρκινικών πρωτοκόλλων με τις γνωστές συνέπειες. Η έκθεση επίσης τονίζει την υπερβολική πίστη γυναικών στα προγράμματα συστηματικής μαστογραφίας που επηρεάζει αποφάσεις που θα έπρεπε να παίρνονται μέσω ενημερωμένης συναίνεσης.

Η επίθεση που δέχτηκε η έκθεση και οι συγγραφείς της από το αντικαρκινικό κατεστημένο ήταν λυσσαλέα. Ειδικοί του καρκίνου τη χαρακτήρισαν ως αντιδεοντολογική.
Καθώς μάλιστα μονάχα ένας από τα επτά μέλη της ήταν ογκολογικός χειρουργός με τους υπόλοιπους έξι να έχουν άλλες ιατρικές και όχι μόνο ειδικότητες, ειδικοί του καρκίνου έσπευσαν λίγο πολύ να χαρακτηρίσουν ως άσχετους αυτούς που τολμούσαν να μπουν στα χωράφια τους.

Σε e-mail του στο Medscape Medical News, ο καθηγητής ακτινολογίας του Harvard Daniel Kopans τους αποκάλεσε ως «τύπους χωρίς καμιά ειδικότητα». «Για ποιο λόγο θα θέλατε εμένα σε μια επιτροπή που θέτει τις κατευθυντήριες γραμμές για την χειρουργική εγκεφάλου;» αναρωτήθηκε δημοσίως ο καθηγητής σχολιάζοντας το γεγονός του ότι η επιτροπή, για να αποφύγει (ορθώς) σύγκρουση συμφερόντων, απαρτίστηκε κυρίως από μη ειδικούς του καρκίνου.

«Αυτό (η έκθεση της ιατρικής επιτροπής) είναι απλά ένα κομμάτι ενός μείζονος ιατρικού σκανδάλου» … « ενός σταθερού και συντονισμένου κύματος επιστημονικά αβασίμων αναλύσεων για τη μαστογραφία που δημοσιεύονται σε μεγάλα ιατρικά περιοδικά» δήλωσε ο Kopans χρησιμοποιώντας μάλιστα και τον πολύ βαρύ χαρακτηρισμό «ψευδοεπιστημικό» για τους αμφισβητίες επιστήμονες και τις μελέτες τους.
Το Αμερικανικό Κολλέγιο Ακτινολογίας και η Εταιρία Απεικόνισης Μαστού, σε κοινό τους ανακοινωθέν δήλωσαν σε κλίμα τρομοκρατίας για την ελβετική μελέτη πως:

«Οι θανάσιμες επιπτώσεις των προτάσεων των συντακτών για τη μαστογραφία στην Ελβετική Κυβέρνηση μπορεί να πάρει χρόνια μέχρι να γίνουν εμφανείς»
Η απάντηση της επιτροπής στην επίθεση που δέχτηκε ήταν το λιγότερο έντιμη:
«Ένα από τα βασικά επιχειρήματα που χρησιμοποιήθηκε εναντίον (της μελέτης) είναι ότι ερχόταν σε σύγκρουση με την παγκόσμια συναίνεση κορυφαίων ειδικών στο πεδίο (της μαστογραφίας)- μια κριτική που μας έκανε να εκτιμήσουμε την μη προκατειλημμένη προοπτική μας που οφείλεται στο γεγονός ότι δεν έχουμε εκτεθεί κατά το παρελθόν στις προσπάθειες των ειδικών να κατασκευάσουν ακριβώς μια τέτοια συναίνεση για το θέμα της μαστογραφίας.

Ένα άλλο επιχείρημα είναι πως η έκθεση ανησύχησε τις γυναίκες, αλλά αναρωτιόμαστε πως θα ήταν δυνατόν να αποφύγουμε το να ανησυχήσουν οι γυναίκες όταν τα δεδομένα είναι αυτά που είναι»
Σίγουρα αρκετές γυναίκες ανησυχούν διαβάζοντας και αυτό ακριβώς το άρθρο και θέλουν μια γνωμάτευση για αν πρέπει ή όχι προληπτικά να μπαίνουν σε προγράμματα συστηματικών «προληπτικών» μαστογραφιών.
Καθώς δεν είναι καθόλου δική μου αρμοδιότητα κάτι τέτοιο και καθώς γνωρίζουμε πολύ καλά πως οι ειδικοί θα χαρακτηρίσουν οποιαδήποτε προτροπή προς το αντίθετο ως κάτι το βλακώδες κι επικίνδυνο, οφείλουμε απλά να καταθέσουμε την τελική γνωμοδότηση των «μη ειδικών» της Ελβετικής Ιατρικής Επιτροπής προς την ελβετική κυβέρνηση:

«Είναι εύκολο να προωθηθεί η (συστηματική) μαστογραφία αν η πλειονότητα των γυναικών πιστεύουν ότι αποτρέπει ή μειώνει τον κίνδυνο του καρκίνου του μαστού και σώζει πολλές ζωές μέσω της έγκαιρης ανίχνευσης επιθετικών όγκων. Θα ήμασταν κι εμείς υπέρ αν αυτές οι πεποιθήσεις ήταν έγκυρες. Δυστυχώς, δεν είναι και πιστεύουμε πως αυτό είναι κάτι που πρέπει να λεχθεί στις γυναίκες. Από δεοντολογικής πλευράς, ένα πρόγραμμα δημόσιας υγείας που δεν παράγει ξεκάθαρα περισσότερα οφέλη από επιζήμιες συνέπειες είναι δύσκολο να δικαιολογηθεί. Το να να παρέχουμε ξεκάθαρη και μη προκατειλημμένη πληροφορία, το να να προωθούμε την κατάλληλη μέριμνα και το να αποτρέπουμε την υπερδιάγνωση και υπεραντιμετώπιση θα ήταν μια καλύτερη επιλογή.»

Το μόνο που έχω να προσθέσω είναι πως έχετε το δικαίωμα να γνωρίζετε. Σε σύνθετα ζητήματα υγείας αποφεύγετε τους γιατρούς που σας τα παρουσιάζουν όλα ρόδινα ή απλά κι ακόμη περισσότερο αυτούς που αρνούνται να συνεργαστούν μαζί σας μην αποκαλύπτοντας σας όλους τους πιθανούς κινδύνους και παρενέργειας οποιασδήποτε ιατρικής διαδικασίας.

(Το παραπάνω άρθρο γράφτηκε για το διμηνιαίο free press περιοδικό εναλλακτικών προσεγγίσεων υγείας Holistic Life, Μαίου/Ιουνίου. Τα σημεία διανομής του μπορείτε να τα βρείτε στο http://holisticlife.gr/simia-dianomis)