Όταν ο Τέσλα εξαφανίστηκε από τα ιστορικά βιβλία - Η σιωπηλή συνομωσία

Πέρασα όλα μου τα χρόνια στη σχολή των ηλεκτρολόγων μηχανολόγων (1951-1956) χωρίς ν’ ακούσω το όνομα του Νίκολα Τέσλα, ακόμη και σ’ εκείνα τα μαθήματα που σαφώς αναφέρονται σε μηχανές εναλλασσόμενου ρεύματος ή σε μεταφορά ενέργειας ή σε ασύρματη επικοινωνία (ραδιόφωνο).

Ξόδεψα αρκετό καιρό σε μια ιδιωτική εταιρεία τηλεπικοινωνιών, θυγατρική εταιρεία της RCA, όπου είχα την ευκαιρία να γνωρίσω αρκετά σημαντικούς και έμπειρους ανθρώπους.

Ποτέ, σε τόσες πολλές διαλέξεις, συναντήσεις και συζητήσεις που είχα, δεν αναφέρθηκε πουθενά ο Τέσλα. Πάντως θυμάμαι καλά ονόματα λιγότερο σημαντικών πρωτοπόρων στο χώρο του ηλεκτρισμού. Αρκετοί συνάδελφοι και παλιοί συμφοιτητές μου είχαν παρόμοιες εμπειρίες. Ο Τέσλα ήταν ανύπαρκτος”. Max E. Valentinuzzi, Nikola Tesla: Was He So Much Resisted and Forgotten, Engineering in Medicine and Biology Magazine, 1998.

Η βιογραφία του Νίκολα Τέσλα θα έπρεπε κανονικά να κοσμεί σχεδόν κάθε σχολική βιβλιοθήκη. Αντί γι’ αυτό όμως υπάρχουν μέσα στα σχολικά επιστημονικά εγχειρίδια μόνον κάποιες σειρές, που αναφέρονται σ’ αυτόν το μεγάλο επιστήμονα κι εφευρέτη, που «ανακάλυψε» τον 20ο αιώνα. Το όνομα του είναι σχεδόν διαγραμμένο από κάθε λεωφόρο της γνώσης. Αν κάποιος από εσάς πάει σε μια δημόσια βιβλιοθήκη δεν θα καταφέρει να βρει παρά μόνον μερικές αράδες για τον Τέσλα, οι οποίες μάλιστα θα περιέχουν ελάχιστες πληροφορίες σχετικά με τη ζωή του και σχεδόν τίποτε για την προσωπική του φιλοσοφία και τα ανθρωπιστικά του οράματα.

Αν και προσέφερε τόσα πολλά ο Τέσλα περιθωριοποιήθηκε, αγνοήθηκε σκόπιμα και λίγο έλειψε να θαφτεί στο απέραντο νεκροταφείο των αγνώστων της ιστορίας. Το επιστημονικό κατεστημένο φρόντισε να αγνοήσει αυτόν τον μεγάλο εφευρέτη, να περιθωριοποιήσει το έργο του και να το καταδικάσει στη λήθη. Και θα τα είχε καταφέρει, αν το έργο και οι ιδέες του Τέσλα δεν ήταν τόσο πρωτοποριακές και μεγαλειώδεις, ώστε να είναι αδύνατον να συγκαλυφθούν εντελώς.

Στα τέλη του 19ου αιώνα κανείς δεν ήταν τόσο πασίγνωστος στην αφρόκρεμα της Νεοϋορκέζικης κοινωνίας, όσο ο Σέρβος εφευρέτης Νίκολα Τέσλα. Ωστόσο όμως, στην εποχή του θανάτου του, τα αξιοθαύμαστα επιτεύγματά του, της «χρυσής» δεκαετίας του 1890, είχαν σε μεγάλο βαθμό ξεχαστεί. Αντίθετα, αυτό που κυρίως θυμόταν ο κόσμος ήταν οι διάφορες εκκεντρικότητες του Τέσλα, όπως για παράδειγμα ο υπερβολικός του φόβος για τα μικρόβια και η στοργική αφοσίωση του στα περιστέρια.

Ένας Αουτσάϊντερ Επιστήμονας
Ο Τέσλα ήταν ένας «αουτσάιντερ», ένας «μη επαγγελματίας» επιστήμονας, που δεν θέλησε να ενταχθεί στο επιστημονικό σύστημα. Αυτός όμως δεν ήταν και ο κύριος λόγος που ο Τέσλα χαρακτηρίζεται από πολλούς ως η πιο «ξεχασμένη μεγαλοφυΐα» του 20ου αιώνα. Πολλοί υποψιάζονται την ύπαρξη μιας οργανωμένης συνωμοσίας ενάντια στον οραματιστή εφευρέτη.

Σύμφωνα μ’ αυτούς ο Τέσλα εξαφανίστηκε από τα ιστορικά βιβλία εξ αιτίας μιας ενορχηστρωμένης συνωμοσίας όλων εκείνων που απειλήθηκαν από τα οράματα του για την Ελεύθερη Ενέργεια. Γι’ αυτό και σήμερα οι φοιτητές στο Πολυτεχνείο έχουν την εντύπωση ότι το μόνο που είχε εφεύρει ήταν το Πηνίο Τέσλα και ότι υπάρχει μια μονάδα μέτρησης με τ’ όνομά του. Δεν γνωρίζουν τίποτε άλλο. Το όνομα του Τέσλα είναι άγνωστο στο ευρύτερο κοινό.

Αν οι ισχυροί μεγιστάνες δεν προσπαθούσαν να διαγράψουν τη μεγαλοφυΐα του Τέσλα από τη μνήμη του κόσμου, η στρατηγική αυτή δεν θα είχε στεφθεί με τόση αξιοζήλευτη επιτυχία.
Δεν ήταν όμως μόνον οι οικονομικοί παράγοντες που σκόπιμα απαξίωσαν τον εφευρέτη. Ορισμένοι συγγραφείς ερμηνεύουν την πτώση του Τέσλα ως αποτέλεσμα της έντονης αντίδρασης της ακαδημαϊκής κοινότητας στο έργο του. Είναι γνωστό άλλωστε πως ο Τέσλα δεν θέλησε ποτέ του να παίξει το «παιχνίδι» της ακαδημαϊκής κοινότητας. Δεν τον ενδιέφερε να δημοσιεύσει κανένα άρθρο σε ακαδημαϊκά έντυπα.

Ο ιστορικός Stephen S. Hall πιστεύει πως η πρωτοφανής επιτυχία του «αουτσάιντερ» εφευρέτη, ιδιαίτερα μετά την Παγκόσμια Έκθεση στο Σικάγο (1893), προκάλεσε μεγάλη «επαγγελματική αντιζηλία». Υπάρχει ωστόσο κι ένας άλλος λόγος.

Ο Τέσλα ήταν πάντα ένα μεγάλο μυστήριο για τους συγχρόνους του: «Οι ιδέες του για την επιστήμη και τη βιομηχανία ήταν τόσο πιο μπροστά από την εποχή του, ώστε ήταν αδύνατον να κατανοήσουν την ουσία και το σκοπό τους» (O. Nichelson).

Υπήρχε άραγε κάποια απόφαση, που πάρθηκε στις αρχές του 20ου αιώνα, με την οποία όχι μόνον μποϊκοταρίστηκε οικονομικά ο Τέσλα, αλλά και το όνομα του εξοστρακίστηκε από την επίσημη ιστορία και στη θέση του μπήκε ο Έντισον, ο οποίος και αναγνωρίστηκε ως ο «πατέρας» της ηλεκτρικής εποχής. Κανείς δεν μπορεί να απαντήσει σ’ αυτό με σιγουριά. Το μόνο σίγουρο είναι πως διάφορες «ομάδες ειδικών συμφερόντων» επιχείρησαν να καθοδηγήσουν την κοινή γνώμη διαγράφοντας τον Τέσλα.

Το 1929, περισσότερα από 50 μέλη της στρατιωτικο-βιομηχανικής ελίτ των ΗΠΑ (ανάμεσα τους ο Τζον Ροκφέλερερ και ο Χένρι Φορντ) συγκρότησαν μιαν επιτροπή για τον εορτασμό της επετείου του μισού αιώνα από τη γέννηση του ηλεκτρικού φωτός. Η επιτροπή αυτή αναγνώρισε τον Τόμας Άλβα Έντισον ως τον «πατέρα» του ηλεκτρικού φωτός.

Στα πλαίσια αυτής της τιμητικής γιορτής ο γνωστός στιχουργός George M. Cohan έγραψε ένα τραγούδι με τίτλο Τόμας Έντισον: Ο Άνθρωπος-Θαύμα, το οποίο και στάλθηκε στους επικεφαλείς της εκπαιδευτικής κοινότητας ως ένα «εγκώμιο στον μεγαλύτερο ζώντα Αμερικάνο…».

Η κοινή γνώμη και τα λαϊκά συναισθήματα απέναντι στον Τέσλα θα κινούνταν σε διαφορετική κατεύθυνση αν είχαν πει στους ανθρώπους ότι ο εφευρέτης είχε επικηρυχτεί από το κατεστημένο επειδή ήθελε να προσφέρει στον καθένα ελεύθερη πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια. Αντίθετα όμως με τους εγκωμιαστικούς ύμνους του κατεστημένου προς τον Έντισον, ο Τέσλα ποτέ δεν τιμήθηκε από μια παρόμοια επιτροπή

Κι αν κάποια βιβλία αναφέρονταν στις σημειώσεις τους στο έργο του, εστιάζονταν κυρίως στις υπερβολές του χαρακτήρα του και στις εκκεντρικότητές του και όχι στις επιστημονικές του ανακαλύψεις.

Δεν ήταν όμως ο Έντισον ο μοναδικός εφευρέτης, που «έκλεψε» τη δόξα του Τέσλα. Ήταν και ο Μαρκόνι, ο «εφευρέτης» του ραδιοφώνου. Το 1901, όταν ο Γουλιέλμο Μαρκόνι έστειλε το περιβόητο σήμα του (το γράμμα «S») από τη μία όχθη του Ατλαντικού στην άλλη, ο Τέσλα είχε πει: «Ας συνεχίσει. Χρησιμοποιεί όμως δεκαεπτά δικές μου πατέντες».

Μπορεί το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ το 1943, λίγους μήνες μετά το θάνατο να αναγνώρισε με απόφαση του ότι ο Μαρκόνι δεν ήταν ο πραγματικός εφευρέτης του ραδιοφώνου, αλλά τα σχολικά και ιστορικά βιβλία συνεχίζουν να τον αναφέρουν ως τέτοιο. Ακόμη και σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν πως ο Μαρκόνι είναι ο «πατέρας» του ραδιοφώνου και όχι ο Τέσλα.

Ο Θρύλος του Τέσλα Αντιστέκεται
Παρά τη σιωπηλή συνωμοσία εναντίον του ο θρύλος του Τέσλα δεν έσβησε. Έναν αιώνα μετά τις ένδοξες ημέρες του το έργο και οι ιδέες του ξαναήρθαν στο προσκήνιο. Τα έντυπα και οι συγγραφείς, που ασχολούνται με το ζήτημα της ελεύθερης ενέργειας, έχουν ανανεώσει το ενδιαφέρον τους για το έργο του Τέσλα.

Δεκαετίες μετά το θάνατό του πολυάριθμοι ερευνητές και ερασιτέχνες της ηλεκτροτεχνικής ανά τον κόσμο, έσκυψαν με ζήλο πάνω στο έργο και στις ιδέες του Τέσλα προσπαθώντας να ξεκλειδώσουν τα μυστικά τους. Ένας αυξανόμενος αριθμός νέων ερευνητών μελετά πλέον τις ευρεσιτεχνίες του Τέσλα, προσπαθώντας να τις εξελίξει. Οι ερευνητές αυτοί βρίσκονται σε όλο τον κόσμο και τους συνδέει το γεγονός ότι εμπνέονται από το έργο και τα οράματα του Τέσλα.

Σήμερα σχεδόν κάθε βιβλιοπωλείο στην Αμερική διαθέτει και μια βιογραφία του Τέσλα. Από το τέλος της δεκαετίας του 1970 παρατηρήθηκε μια ανανέωση του ενδιαφέροντος του κοινού για τη ζωή και τις έρευνες του Τέσλα. Ο Τέσλα, αυτή η ξεχασμένη μεγαλοφυΐα του 20ου αιώνα, ξανάγινε έτσι ήρωας, μια μορφή-σύμβολο της νέας εποχής, στην οποία η εναλλακτική τεχνολογία παίρνει τη θέση που της αξίζει.

Αρκετοί σύγχρονοι ερευνητές αντιλαμβάνονται τον Τέσλα ως τον πατέρα του σύγχρονου κινήματος της ελεύθερης ενέργειας, δίνοντας μάλιστα έμφαση στις δυσκολίες που υπέφερε για υποστηρίξει τις θέσεις του.

Οι οπαδοί του Τέσλα, που αυξάνονται με ρυθμό χιονοστιβάδας, είναι οργανωμένοι σε αρκετές ομάδες. Η μεγαλύτερη από αυτή είναι η International Tesla Society, που εδρεύει στο Κολοράντο Σπρινγκς και αριθμεί 9.000 μέλη. Επίσης ο Τέσλα έχει εμπνεύσει έναν μεγάλο αριθμό δημοσιογράφων και εκδοτών, που έχουν αφιερώσει πολλές σελίδες στα περιοδικά τους για να περιγράψουν τη ζωή και το έργο του ανθρώπου που «ανακάλυψε» τον 20ο αιώνα.

Ενώ κάποιοι σύγχρονοι υποστηρικτές του Τέσλα συνεχίζουν τις έρευνές του, κάποιοι άλλοι προσπαθούν να σιγουρεύσουν ότι το όνομά του δεν θα ξεχαστεί από τις μελλοντικές γενιές. Ένας συνταξιούχος καθηγητής, ο John Wagner από το Ντέξτερ του Μίσιγκαν, έδωσε το δικό του αγώνα ώστε η επίσημη ιστορία να θυμάται τον Τέσλα για περισσότερα πράγματα από τις γνωστές εκκεντρικότητές του.

Για μια δεκαετία, μέχρι τη συνταξιοδότησή του το 1993, ο John Wagner δίδασκε στην τάξη του ολόκληρη την ιστορία του Τέσλα, χωρίς να εστιάζεται μόνον στην περίοδο της παρακμής του. Ο ίδιος επισήμανε στους μαθητές ότι το Smithsonian, το επίσημο Μουσείο της Ουάσιγκτον, δεν φιλοξενούσε κανένα έκθεμα του εφευρέτη.

Και όχι μόνον αυτό, αλλά το ίδιο μουσείο φιλοξενούσε εφευρέσεις του Τέσλα τις οποίες τις παρουσίαζε στο μεγάλο τμήμα που είχε αφιερώσει στον Τόμας Έντισον! «Ένας αριθμός των εφευρέσεων του Τέσλα βρίσκονται μέσα στο μουσείο, αλλά το κοινό φεύγει με την εντύπωση ότι ο Έντισον είναι υπεύθυνος γι΄ αυτές», υποστήριξε ο καθηγητής Wagner.

Όπως ήταν αναμενόμενο οι μαθητές αντέδρασαν σ’ αυτή την ολοφάνερη αδικία, υποστηρίζοντας την εκστρατεία «κτυπήστε το Smithsonian» του καθηγητή τους. Όταν όμως προσέφεραν ως δωρεά στο μουσείο ένα άγαλμα του Τέσλα, ο διευθυντής του τμήματος για τον ηλεκτρισμό, Barney S. Finn, αρνήθηκε να το δεχτεί. Λεπτομέρεια: Ο Barney S. Finn είχε δημοσιεύσει το 1979 ένα βιβλίο σχετικά με τον Έντισον στο οποίο δεν υπήρχε ούτε μία λέξη για τον Τέσλα!

Η Επιστροφή του Απαγορευμένου Επιστήμονα
Ο τρόπος με τον οποίο ο κόσμος μας συμπεριφέρεται στους εφευρέτες και γενικώς στους πρωτοπόρους, προσδιορίζει και τη μελλοντική του πορεία. Η συμπεριφορά του κατεστημένου απέναντι στον Τέσλα δεν επιτρέπει και μεγάλη αισιοδοξία. Εκείνο όμως που επιτρέπει την αισιοδοξία είναι οι πολυάριθμοι άνθρωποι, που μόνοι τους ενδιαφέρθηκαν και έμαθαν ολόκληρη την ιστορία του Τέσλα και σήμερα υπερασπίζονται το θρύλο του μεγάλου εφευρέτη.

Εκατομμύρια άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσμο ενδιαφέρθηκαν γι’ αυτόν τον παρεξηγημένο και οραματιστή επιστήμονα, ανακάλυψαν ξανά το ξεχασμένο έργο του κι εντυπωσιάστηκαν από το πρωτοποριακό του πνεύμα. Έτσι ο Τέσλα έγινε σύντομα ο πιο δημοφιλής «απαγορευμένος επιστήμονας» του 20ου αιώνα, ένας ήρωας της ηλεκτρονικής εποχής, ο πιο διάσημος «χάκερ» όλων των εποχών!

Αναμφίβολα ο Νίκολα Τέσλα αποτελεί το αρχέτυπο του επιστήμονα του 20ου αιώνα. Ήταν ο άνθρωπος που επινόησε το αύριο. Ένας σύγχρονος Προμηθέας που έκλεψε το μυστικό του ηλεκτρισμού από τη Φύση και το χάρισε στην ανθρωπότητα. Συγκέντρωσε έτσι πάνω του την «οργή του Δία». Ωστόσο άντεξε. Μέχρι την τελευταία του πνοή συνέχιζε να ασχολείται με την ανακάλυψη αρχών, μεθόδων και τεχνολογιών, που θα απελευθέρωναν τον άνθρωπο από την ενεργειακή του σκλαβιά, που θα έκαναν την ανθρώπινη ζωή πιο άνετη και ειρηνική.

Ο Τέσλα έβλεπε πάντα μακριά στο μέλλον. Τα οράματα του βρίσκονταν πάντα πολύ μπροστά από τους διανοητικούς ορίζοντες των ανθρώπων της εποχής του. Ήταν ένας άνθρωπος που τόλμησε να ονειρευτεί πράγματα αδιανόητα ακόμη και για τη σημερινή εποχή. Έτσι το όνειρο της Ελεύθερης Ενέργειας, το οποίο τον είχε συνεπάρει πριν από έναν αιώνα, συνεχίζει να θεωρείται «απαγορευμένος καρπός» για τον κόσμο των αρχών του 21ου αιώνα.

Ο Τέσλα ήταν ίσως η πιο ανατρεπτική μεγαλοφυΐα του 20ου αιώνα. Γι’ αυτό και κατέληξε να είναι και η πιο χαρακτηριστική περίπτωση ξεχασμένης μεγαλοφυΐας του προηγούμενου αιώνα. Σήμερα όμως ο θρύλος του απαγορευμένου επιστήμονα επιστρέφει και ο Τέσλα παίρνει σιγά-σιγά τη θέση που του αξίζει στο στερέωμα της παγκόσμιας ιστορίας.

Γιώργος Στάμκος απόσπασμα από το βιβλίο του «Ο Θαυμαστός Κόσμος του Τέσλα» Εκδόσεις Άγνωστο