Χειρότερα από τον Ψυχρό Πόλεμο

Πολλά λέγονται για την σημερινή επιστροφή στον Ψυχρό Πόλεμο, αλλά, από ορισμένες απόψεις, η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες βρίσκονται σε ακόμη χειρότερη κατάσταση τώρα από ό, τι ήταν κατά τη διάρκεια εκείνης της παγκόσμιας αντιπαράθεσης. Του Alexei Arbatov

Κατά τις τελευταίες επτά δεκαετίες υπήρξαν πολλές διαμάχες στις σχέσεις ΗΠΑ-Ρωσίας, μερικές εξ αυτών (οι κρίσεις του 1961 στο Βερολίνο και του 1962 στην Καραϊβική) τοποθέτησαν τον κόσμο στο χείλος μιας μετωπικής στρατιωτικής σύγκρουσης, που θα μπορούσε ενδεχομένως να καταλήξει σε ένα παγκόσμιο πυρηνικό πόλεμο. Ευτυχώς, μέχρι τώρα, ηκρίση στην Ουκρανία δεν έχει κλιμακωθεί σε τέτοιο βαθμό.

Αλλά υπάρχει και μια άλλη αιτία ανησυχίας: η αυξανόμενη εχθρότητα μεταξύ των κοινωνιών Ρωσίας και Αμερικής που συνοδεύει τις εντάσεις στην κατάσταση των διμερών σχέσεων. Τόσο οι Ρώσοι, όσο και οι Αμερικάνοι ένοιωσαν αρχικά ευφορία μετά το τέλος της εποχής του Ψυχρού Πολέμου. Οι Αμερικανοί ήταν έτοιμοι να αγκαλιάσουν τους Ρώσους αδελφούς τους που απελευθερώθηκαν από τον «κομμουνιστικό ζυγό», περιμένοντάς τους να επανενταχθούν στη μεγάλη «Ευρω-Ατλαντική οικογένεια». Από την πλευρά τους, οι Ρώσοι εξιδανίκευσαν τους Αμερικανούς, έχοντας δυσπιστία προς την εικόνα που δημιουργήθηκε από τη Σοβιετική μηχανή προπαγάνδας και φανταζόταν πως οι Ηνωμένες Πολιτείες αποτελούσαν ένα είδος «Γης της Επαγγελίας».

Αυτοί οι μύθοι σταδιακά εξαφανίστηκαν και από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 οι Ρώσοι και οι Αμερικανοί έριξαν μια πιο νηφάλια ματιά ο ένας στον άλλον. Αρκετοί Ρώσοι ταξίδεψαν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Είδαν τη χώρα, μίλησαν με τους ανθρώπους της και ανακάλυψαν πολλά πράγματα γι αυτήν που δεν τους άρεσαν (παρεμπιπτόντως, αποδείχθηκε ότι ένιωθαν πιο κοντά στο Ευρωπαϊκό πνεύμα, τα ήθη και τον τρόπο ζωής). Η χαρά των Αμερικανών με την κατάρρευση του Σιδηρού Παραπετάσματος έδωσε χώρο στην απογοήτευση με εκείνους που εμφανίστηκαν από πίσω του: τα στερεότυπα των Ρώσων νεόπλουτων, μαφιόζων και άλλων σκιερών χαρακτήρων που αφθονούσαν.

Έχουμε πλέον εισέλθει στο τρίτο στάδιο που χαρακτηρίζεται από την αυξανόμενη αποξένωση, την αμοιβαία δυσαρέσκεια, ακόμη και από το μίσος. Οι Ρώσοι πιστεύουν ότι οι Αμερικανοί τραυμάτισαν την υπερηφάνεια τους και επιθυμούν να πάρουν εκδίκηση για εικοσιπέντε χρόνια ταπεινώσεων και παραχωρήσεων της Ρωσίας. Έχουν επίσης την τάση να κατηγορούν τα μοχθηρά σχέδια των Αμερικανών για τις εγχώριες αποτυχίες τους, αλλά και γι αυτές στο εξωτερικό. Οι Ρώσοι επιθυμούσαν σχέσεις μεταξύ ίσων και με σεβασμό, αντ' αυτού, είδαν τους Αμερικανούς να εκμεταλλεύονται αλαζονικά την αδυναμία της Ρωσίας και να αρνούνται να αποδεχθούν τη Ρωσία ως ισότιμο εταίρο.

Οι Ρώσοι στερεοτυπικά αντιλαμβάνονται τους Αμερικανούς ως επιφανειακούς και αμβλείς ανθρώπους που δε σέβονται κανέναν, καταχρώνται την εξουσία τους ανά την υδρόγειο, βομβαρδίζουν όποιον θέλουν και δεν αναγνωρίζουν άλλες απόψεις ή συμφέροντα, παρά τα δικά τους...

Εν τω μεταξύ, οι Αμερικανοί αντλούσαν τα δικά τους συμπεράσματα. Δεν βλέπουν το γιατί πρέπει να σέβονται τους Ρώσους, αν αυτοί, για εικοσιπέντε χρόνια, δε μπόρεσαν να επωφεληθούν των τεράστιων φυσικών πόρων της χώρας τους, του πολιτισμού της και της επιστήμης της για να εξασφαλίσουν την ευημερία τους. Εν τέλει, οι προσπάθειες ανοικοδόμησης της μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο Γερμανίας και Ιαπωνίας πήραν πολύ λιγότερο χρόνο. Οι Αμερικανοί πιστεύουν ότι η Ρωσία θα μπορούσε να έχει προοδεύσει σχεδόν όσο προόδευσαν και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Αντ' αυτού, οι Ρώσοι εξακολουθούν να ζουν από τις πωλήσεις πετρελαίου και φυσικού αερίου (όπως οι Σαουδάραβες ή οι κάτοικοι της Βενεζουέλα), η διαφθορά είναι αχαλίνωτη και πολλοί από τους κοινωνικούς και οικονομικούς δείκτες της Ρωσίας θέτουν τη χώρα στο ίδιο επίπεδο με τις αναπτυσσόμενες χώρες και ούτε καν με αυτές που βρίσκονται στις υψηλότερες βαθμίδες

Αλλά οι Ρώσοι δεν βιάζονται να βελτιώσουν τις ζωές τους, επιλέγοντας να ανταγωνιστούν τις Ηνωμένες Πολιτείες στη χρήση βίας στο εξωτερικό και την επέκταση της γεωπολιτικής επιρροής της χώρας τους. Εκτός αυτού, συνεχίζουν να εξυμνούν την ηθική υπεροχή τους, αλλά αποτυγχάνουν να εμφανιστούν στην εκκλησία την Κυριακή ή να ορκιστούν στη Βίβλο στο δικαστήριο...

Οι Αμερικανοί πιστεύουν ότι, παρά το γεγονός πως φαίνονται απατηλά Ευρωπαίοι, οι Ρώσοι έχουν κάποια γενετική προδιάθεση προς το παράδειγμα των παλαιών αρχών. Για μια ακόμη φορά, το ρωσικό κράτος επιδιώκει να φέρει την κοινωνία υπό τον έλεγχό του: ο ηγέτης του παίρνει όλες τις αποφάσεις μόνος του, η Ρωσία έχει και πάλι ένα κοινοβούλιο τσέπη και έναν υπάκουο Τύπο και ο ρωσικός λαός καλείται να υπηρετήσει την πατρίδα του και να θυσιάσει την καλή του ζωή για το καλό των μεγάλων σχεδίων εκτός των συνόρων της χώρας. Οι Αμερικανοί δεν μπορούν να το καταλάβουν καλά αυτό. Μεγάλωσαν σε ένα κράτος που οι δημόσιοι υπάλληλοι πραγματικά υπηρετούν τους πολίτες και είναι συνεχώς υπόλογοι σε αυτούς, ο πατριωτισμός τους πηγάζει από την αίσθηση ότι η χώρα τους ζει καλύτερα και πιο ελεύθερα απ' ό, τι οι άλλοι.

Η κομμουνιστική ιδεολογία των αρχών του 20ου αιώνα προήρθε από την κορυφή και εγχύθηκε στις αγράμματες μάζες της Ρωσίας και η Δύση απάντησε με αντι-κομμουνισμό. Αλλά η σημερινή στάση των δύο κοινωνιών της μίας προς την άλλη δεν οφείλεται και τόσο στην προπαγάνδα, όσο μεροληπτικό και ασυγκράτητο μπορεί να ακούγεται αυτό. Τα ζητήματα φαίνεται να είναι χειρότερα, οι στάσεις αυτές προέρχονται από τις ίδιες τις κοινωνίες, αντανακλώντας κάποια στοιχεία από την πραγματική κατάσταση των πραγμάτων, αν και, φυσικά, σε λιγότερο υπερβολικούς όρους.

Ως εκ τούτου, ακόμη και το ειρηνικό τέλος στο Ουκρανικό έπος θα κάνει ελάχιστα για να αλλάξει τις εν λόγω συμπεριφορές και αυτές θα έχουν σοβαρές επιπτώσεις στα λόγια και στις πράξεις των πολιτικών ηγετών για ένα πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα υπό το πρίσμα του γεγονότος ότι, όπως ακριβώς και οι Αμερικανοί ομόλογοί τους, οι Ρώσοι πολιτικοί τώρα παρακολουθούν στενά τις δημοσκοπήσεις και ελέγχουν τα ποσοστά δημοτικότητάς τους σε καθημερινή βάση.

(capital)