Ποιος ήταν ο Mozart?

Ο Melchior Grimm, συγγραφέας και διπλωμάτης (1723-1807), δημοσίευε για σαράντα χρόνια, μεταξύ 1753 και 1793, σε άρθρα στο περιοδικό του «Βιβλιογραφική, Φιλοσοφική και Κριτική Αλληλογραφία» εντυπώσεις από την επιστημονική, καλλιτεχνική και κοινωνική ζωή του Παρισιού, όπου ζούσε. Την 1η Δεκεμβρίου 1763 έγραψε ένα άρθρο με το εξής περιεχόμενο:

Τα πραγματικά θαύματα είναι τόσο σπάνια, ώστε μπορεί να μιλάει κανείς γι' αυτά, μόνο όταν έχει ζήσει ένα. Ένας επαγγελματίας μουσικός από το Ζάλτσμπουργκ με το όνομα Μότσαρτ έφτασε πρόσφατα εδώ με δύο πολύ γλυκά παιδιά. Η ενδεκάχρονη κόρη του παίζει εντυπωσιακά πιάνο. Αντιμετωπίζει τα μεγαλύτερα και δυσκολότερα κομμάτια με αξιοθαύμαστη ευχέρεια. Ο αδελφός της που θα γίνει τον επόμενο Φεβρουάριο 7 ετών, είναι ένα τόσο ασυνήθιστο παιδί θαύμα, ώστε δεν μπορεί να πιστέψει κανείς αυτά που βλέπουν τα μάτια του κι αυτά που ακούν τα αυτιά του. Αυτό το παιδί δεν δυσκολεύεται να παίξει με απόλυτη ευχέρεια τα δυσκολότερα κομμάτια, με χέρια που μόλις καλύπτουν μία έκτη (σημ.: έξι πλήκτρα).

Είναι τελείως απίστευτο να τον βλέπεις να παίζει για μία ολόκληρη ώρα από μνήμης και να αφήνεται στην έμπνευση της ιδιοφυίας του και σε ένα πλήθος γοητευτικών ιδεών, τις οποίες επιπλέον ξέρει να παρουσιάζει με γούστο και στη σωστή σειρά. (...) Διαβάζει άνετα όλες τις παρτιτούρες που του δίνουν. Συνθέτει με αξιοθαύμαστη ευχέρεια, χωρίς να χρειάζεται να πάει στο πιάνο για να αναζητήσει τις συγχορδίες του. Του έδωσα ένα μενουέτο και τον παρακάλεσα να γράψει από κάτω το μπάσο. Το παιδί πήρε την πέννα και έβαλε, χωρίς να πάει στο πιάνο, το μπάσο κάτω από τις νότες μου (...) Αυτό το παιδί σίγουρα θα με τρελάνει, αν συνεχίσω να το ακούω...

(Στέλιος Φραγκόπουλος)

Στην εφημερίδα του Innsbruck, «Montaegige Ordinari Zeitung», δημοσιεύτηκε στις 18 Δεκεμβρίου 1769 η ακόλουθη είδηση:

Την Παρασκευή, 14. τ.έ., έφτασε στο ξενοδοχείο «Zum Weissen Kreuz» (σημ.: το ξενοδοχείο υπάρχει ακόμα) ο κύριος Λεόπολντ Μότσαρτ, διευθυντής ορχήστρας της Αυτού Υψηλότητας του Ζάλτσμπουργκ, μαζί με το γιο του κύριο Βόλφγκανγκ Μότσαρτ, ήδη διευθυντή συναυλιών της ορχήστρας της Αυτού Υψηλότητας του Ζάλτσμπουργκ, ο οποίος εξαιτίας της εξαιρετικής μουσικής τέχνης του, έχει γίνει διάσημος ήδη από το έκτο έτος της ηλικίας του, τόσο στην Υψηλότατη Αυτοκρατορική Αυλή (σημ.: εννοεί της Αυστρίας), όσο και στην Αγγλία, τη Γαλλία, την Ολλανδία και σ' όλο το ρωμαϊκό κράτος (σημ.: εννοεί την Ιταλία). Ο ίδιος προσκλήθηκε χθες σ' ένα κοντσέρτο, το οποίο διοργάνωσαν υψηλότατοι ευγενείς, όπου έδωσε δείγματα της ιδιαίτερης επιδεξιότητάς του. Αυτός ο νεαρός μουσικός που είναι ήδη 13 ετών, προσέδωσε και μ' αυτή την ευκαιρία νέα λάμψη στη δόξα του και πέτυχε να ενωθεί η φωνή όλων των μουσικόφιλων για τον έπαινό του. Αύριο θα συνεχίσουν το ταξίδι τους για την Ιταλία

Στις 28 Οκτωβρίου 1787 δόθηκε στην Πράγα η παγκόσμια πρεμιέρα της όπερας «Don Giovanni» του Μότσαρτ. Σε ένα από τα φύλλα των επόμενων ημερών της εφημερίδας «Prager Oberpostzeitung» γράφτηκε το ακόλουθο σχόλιο:
Φιλόμουσοι και επαγγελματίες μουσικοί δηλώνουν ότι δεν έχει ξαναπαρουσιαστεί στην Πράγα όμοιο έργο. Ο κ. Μότσαρτ διηύθυνε αυτοπροσώπως και μόλις παρουσιάστηκε στην ορχήστρα, δέχθηκε παρατεταμένο χειροκρότημα. Αν και αυτή η όπερα εκτελείται ιδιαίτερα δύσκολα, όλοι θαύμασαν την καλή παράσταση μετά από τόσο μικρό χρόνο προετοιμασίας. 'Ολοι, θέατρο και ορχήστρα προσέφεραν κάθε δύναμη για να ανταμείψουν τον Μότσαρτ με μία καλή εκτέλεση. Το μεγάλο πλήθος των θεατών εξασφάλισε το θερμό χειροκρότημα .

Στις 6 Δεκεμβρίου 1791 δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Wiener Zeitung» η ακόλουθη είδηση:
Τη νύχτα της 4ης προς την 5η τρέχοντος μηνός πέθανε στην πόλη μας ο αυτοκρατορικός-βασιλικός αυλικός συνθέτης Βόλφγκανγκ Μότσαρτ. Από παιδικής ηλικίας γνωστός σ' όλη την Ευρώπη λόγω του σπανιότατου μουσικού ταλέντου του, ανέβηκε, με την ευτυχή ανάπτυξη των εξαίρετων φυσικών προσόντων του και με πεισματικά επίμονη εργασία, στη βαθμίδα των μεγαλύτερων δημιουργών. Γι' αυτό μαρτυρούν τα αγαπητά και απ' όλους θαυμαζόμενα έργα του και ακριβώς αυτά δίνουν το μέτρο της αναντικατάστατης απώλειας, την οποία υφίσταται με το θάνατό του η ευγενής τέχνη της μουσικής

Στο λεξικό Gerbers δημοσιεύτηκε το 1813, 22 χρόνια μετά το θάνατο του Μότσαρτ το ακόλουθο λήμμα για το μεγάλο συνθέτη:
Τα προσόντα του Μότσαρτ οφείλονταν κατά ένα μέρος στην ακραία ευερέθιστη αισθηματικότητά του και κατά ένα άλλο στο έμφυτο, εξαιρετικό μουσικό ταλέντο του. Με τη βοήθεια αυτών των φυσικών δώρων και με την ασταμάτητη μελέτη στο πιάνο και στο θρανίο, δημιουργήθηκε με το χρόνο μία μεγάλη και αστείρευτη δύναμη της φαντασίας του, έχοντας αποκτήσει παράλληλα μία δεξιότητα, για την οποία δεν υπήρχε πια καμία δυσκολία. Έτσι δημιουργήθηκε η τόλμη, με την οποία έπλεκε σπάνιες μελωδίες, δημιουργούσε νέες αρμονίες και διασκόρπιζε τέτοια μαγεία με τη μουσική του, ώστε φαίνεται ότι επιτάχυνε μέσα σε λίγα χρόνια την πρόοδο του μουσικού γούστου για περισσότερο από πενήντα χρόνια. Το πλούσιο σε ιδέες πνεύμα του καθρεφτιζόταν χαριτωμένα στη λάμψη και στην ανθισμένη ζωντάνια των ενόργανων και των φωνητικών συνθέσεων, στις οποίες η μουσική του ήταν πάντα μελετημένη και χαρακτηριστική

_____________________________________________________________________________

Αλήθεια, ποιος ήταν αυτός ο Μότσαρτ, για τον οποίο γράφονταν σχόλια σε τόσο υψηλούς τόνους, ήδη από τα μικρά του χρόνια μέχρι που πέθανε και γράφονται μέχρι σήμερα συνεχώς - πάνω από δύο αιώνες μετά - και θα γράφονται και στο μέλλον, όσο υπάρχουν άνθρωποι που είναι σε θέση να ακούν μουσική; Ποιος ήταν αυτός ο Μότσαρτ που, όσο ζούσε, έψαχνε για δανεικά και αφού πέθανε, γράφτηκαν γι' αυτόν χιλιάδες βιβλία και η μουσική του κυκλοφορεί σε εκατομμύρια δίσκους και ταινίες; Ποιος ήταν αυτός ο Μότσαρτ, του οποίου η παρουσία στη γη και το έργο του προβλημάτισε τους μελετητές για το βιολογικό και κοινωνικό φαινόμενο της ανθρώπινης ευφυΐας, για τον οποίο όμως δεν βρέθηκε ούτε ένας συνάνθρωπος να βάλει κάποιο σημάδι στον τάφο που τοποθετήθηκε το λείψανό του;

Ήταν ο Μότσαρτ η πλέον εξέχουσα μουσική ιδιοφυΐα όλων των εποχών ή ήταν ένας σημαντικός μεν αλλά μέσα στο πλήθος άλλων μεγάλων μουσικών; Ήταν ένας ανανεωτής της μουσικής ζωής ή ήταν ένας καθυστερημένος εκφραστής του μπαρόκ; Μήπως ήταν ένας καλλιτέχνης που προηγήθηκε της εποχής του, ένας δημιουργός που συνέθετε μουσική για την αιωνιότητα και γι' αυτό παρεξηγήθηκε από τους σύγχρονούς του ή μήπως ήταν ένας πνευματικός εργάτης που κυνηγούσε τον επιούσιο και έγραφε για το σήμερα και το αύριο; Ήταν ο Μότσαρτ ένας ιδιοφυής περιθωριακός ή ήταν ένα τρέχον προϊόν της κοινωνίας, o οποίος έμαθε να αξιοποιεί σωστά τις περιστάσεις; Ήταν ένα αιώνιο παιδί με μεγαλοφυές μυαλό ή ήταν μία εκπαιδευμένη μαϊμού που αποστήθιζε παρτιτούρες και μουσικά μοτίβα;

Μήπως ήταν ένας καλλιτέχνης που αναπτύχθηκε και ολοκλήρωσε πρώιμα τον κύκλο του και πέθανε νωρίς, επειδή δεν είχε να προσφέρει τίποτα πια ή μήπως ήταν απλώς θύμα των κακουχιών της εποχής ή και κάποιων εγκληματικών ενεργειών, με αποτέλεσμα να στερηθεί ο πολιτισμός μας δημιουργίες ακόμα πιο σπουδαίες από τις ήδη γνωστές, ασύλληπτες για τον ανθρώπινο νου; Αυτοί και πολλοί άλλοι χαρακτηρισμοί έχουν δοθεί από ένα πλήθος συγγραφέων, ιστορικών, ψυχολόγων, μουσικών, μουσικολόγων, μελετητών και ερασιτεχνών, θαυμαστών του μεγάλου συνθέτη στην προσπάθειά τους να απαντήσουν στο ερώτημα, ποιος ήταν ο Μότσαρτ.

Πράγματι, ποιος ήταν αυτός ο Μότσαρτ; Περισσότερο γνωστά και εύκολο να περιγραφούν είναι τα πεζά, ανθρώπινα χαρακτηριστικά του: Μικρό ανάστημα, πρόσωπο χλωμό με βλογιοκομμένα μάγουλα, ίσια μαλλιά. Η εμφάνισή του δεν είχε το επιβλητικό και μεγαλοπρεπές παρουσιαστικό ενός Μπετόβεν - του έλειπαν το μεγάλο μέτωπο, και το βλοσυρό, διαπεραστικό βλέμμα. Δεν είχε το μειλίχιο, σοφό ύφος ενός Μπαχ - δεν πλησίασε καν τη μεγάλη ηλικία του. Δεν είχε το υπομονετικό και καλοκάγαθο πρόσωπο ενός Χάυντν - βρισκόταν πάντα στο κυνήγι για την επόμενη δουλειά.

Ήταν μία συνήθης και μάλλον αδιάφορη παρουσία. Ξενυχτούσε σε γλέντια, ήταν πότης και λέγεται ότι έχανε χρήματα σε τυχερά παιχνίδια. Σίγουρο είναι ότι γινόταν συχνά ενοχλητικός χωρατατζής - εκτός αν έπαιζε πιάνο ή διηύθυνε στην ορχήστρα τα έργα του, οπότε μαγνήτιζε το ακροατήριο. Αν ζούσε ανάμεσά μας, πιθανόν να αποφεύγαμε την παρέα του για να μη μας εκθέσει με τις σαχλαμάρες του. Κατά βάθος δεν θα τον είχαμε καν σε εκτίμηση, γιατί η μουσική του δεν θα ταίριαζε με την επικρατούσα αισθητική των τσιφτετελιών και της καψούρας ... Το πιθανότερο είναι ότι μετά τον αναπάντεχο θάνατό του θα αναρωτιόμασταν έκπληκτοι: Τελικά, ποιος ήταν αυτός ο Μότσαρτ;