Πριν κρίνουμε και σχολιάσουμε τις σημερινή κατάσταση των νέων θα πρέπει να απαντήσουμε σε κάποια καίρια ερωτήματα που αφορούν τους γονείς, τους παιδαγωγούς και την κοινωνία γενικότερα.
Τι διδάσκουμε τους νέους, όχι με όσα τους λέμε, αλλά με όσα πράττουμε; Ποια είναι η συνέπεια του παραδείγματος μας μ' αυτά που διακηρύττουμε; Τι κρύβεται πίσω από το προσωπείο κάποιων ωχρών ιδεών που προπαγανδίζουμε; Ποιοι είναι οι δάσκαλοι της αρετής που μπορούν να καθοδηγήσουν σήμερα τους νέους; Ποια είναι τα πρότυπα, οι αξίες ζωής που θέλουμε να τους εφοδιάσουμε; Εμείς οι ίδιοι τις έχουμε αφομοιώσει, και με τι αποτέλεσμα; ( εδώ αναφερόμαστε τόσο στις φανερές, έκδηλες αξίες όσο και στις υπόγειες και γι' αυτό πιο ισχυρές ). Ποια είναι η κατάσταση της κοινωνίας που τους κληροδοτούμε; Τι υπάρχει το σαθρό, το υποκριτικό και το ψεύτικο στην κοινωνία μας, που θα ήταν σωστό να αμφισβητηθεί και να διορθωθεί από τους νέους και τι, αντίθετα, γνήσιο και πολύτιμο για να διαφυλαχτεί; Μπορούν τα δικά μας πρότυπα κατανόησης του κόσμου και δράσης μέσα σ' αυτόν να είναι εξίσου λειτουργικά σήμερα, που τα πάντα αλλάζουν γύρω μας με ραγδαίους ρυθμούς;
Δυστυχώς, πολύ συχνά, αναλαμβάνουμε τον ρόλο του κατηχητή, του δασκάλου και του αυστηρού κριτή της συμπεριφοράς των νέων, χωρίς να έχουμε αναρωτηθεί αρκετά, στοχαστεί και κάνει την απαραίτητη αυτοκριτική πάνω σ' αυτά τα σημαντικά ερωτήματα
Κάθε κοινωνία ενδιαφέρεται ζωηρά για την κατήχηση των νέων. Η οικογένεια είναι το συνηθισμένο όργανο γι' αυτό που ονομάζεται κοινωνικοποίηση, δηλαδή το να χειραγωγηθεί κάθε νέος, έτσι ώστε να συμπεριφερθεί και να βιώσει με ουσιαστικά τον ίδιο τρόπο που συμπεριφέρονται και βιώνουν οι αρχαιότεροι. Η οικογένεια, έτσι, προωθεί τον κομφορμισμό, την υπακοή, την ευυποληψία, το φόβο για την αποτυχία. Σκοπός της μάθησης και της εκπαίδευσης δεν είναι μόνον η καλή προσαρμογή στο φυσικό και ιστορικό περιβάλλον, αλλά και η δυνατότητα να παρέχουν τα μέσα για την τροποποίηση, τον εμπλουτισμό και την αναμόρφωση του περιβάλλοντος, ούτως ώστε να ικανοποιούνται οι νέες ανάγκες και επιδιώξεις.
Η εκπαίδευση, λοιπόν, εκπληρώνει την αποστολή της όταν μας επιτρέπει να αλλάζουμε το ρεύμα της ιστορίας, να εγκαινιάζουμε μιαν άλλη αντίληψη των πραγμάτων, μιαν άλλη ευαισθησία, άλλες συμπεριφορές, άλλες κοσμολογικές ιδέες. Από τροφό του πνεύματος η παιδεία μπορεί να μετατραπεί σε δυνάστη, όταν αποκρυσταλλώνεται σε άψυχα σχήματα και αντιστέκεται πεισματικά σε κάθε αλλαγή και ανανέωση. Με επιβαλλόμενη κλίμακα αξιών, με κάθε λογής κανόνες, παραγγέλματα και κηρύγματα χτίζεται ένα καλά περιχαρακωμένο φρούριο, μέσα στο οποίο επιδιώκεται να φυλακιστεί το πνεύμα των νέων. Μέσα από την μίμηση, την αποστήθιση και την μηχανική επανάληψη καταγράφονται βαθιά στο νου των νέων χρήσιμες πληροφορίες, αλλά και προλήψεις, δεισιδαιμονίες και τετριμμένες αλήθειες που θα κατευθύνουν στο μέλλον την συμπεριφορά τους. Κάθε παρέκκλιση από το μεγάλο ρεύμα αντιμετωπίζεται με ειρωνεία και εχθρότητα από το περιβάλλον, ενώ αυτόματα γεννά συναισθήματα ενοχής και άγχος τιμωρίας στον «παραβάτη».
Όσοι έχουν υποστεί τον βιασμό της ανελεύθερης, ετερόφωτης και ανεύθυνης εκπαίδευσης γίνονται με τη σειρά τους δογματικοί γονείς, πείσμωνες και αδιάλλακτοι. Αποφαίνονται με αποφθέγματα και εντυπωσιακές φράσεις. Δεν μπορεί κανείς να τους αντιμιλήσει, δεν επιτρέπουν διαφωνίες. Επειδή δεν αισθάνονται την παραμικρή αμφιβολία για όσα υποστηρίζουν, γίνονται οι ίδιοι θύματα της απολυτότητας και της ακαμψίας τους. Απορρίπτουν προκαταβολικά κάθε αντίθετη άποψη ως ανάξιας λόγου ή γελοίας και αν η άποψη αυτή τύχει να έχει αιχμές που τις φοβούνται, μαίνονται και την αντιμετωπίζουν ως εγκληματική και ολέθρια.
Στον αντίποδα αυτών των γονέων, αλλά με εξίσου καταστροφικά αποτελέσματα συναντάμε εκείνους τους δήθεν προοδευτικούς γονείς, πάντα πολύ απασχολημένους, που για να καλύψουν την έλλειψη ουσιαστικής μέριμνας και φροντίδας για τα παιδιά , τους προσφέρουν ανεξέλεγκτη ελευθερία και άφθονη παροχή υλικών αγαθών. Αν ο αυταρχισμός συντρίβει την προσωπικότητα του νέου, η ανεύθυνη και άμεση ικανοποίηση των παρορμητικών αναγκών του, χωρίς διάκριση, του στερεί την απαραίτητη αυτοπειθαρχία και τον οδηγεί σε σίγουρες απογοητεύσεις.
Οι νέοι βλέποντας από τη μια πλευρά τις κλούβες και τα κλούβια ιδανικά και την ουσιαστική εγaltκατάλειψη από την άλλη, προσπαθούν με κάθε ευκαιρία να αποδράσουν και να βρουν απεγνωσμένα κάποιο στήριγμα. Το σχολείο είναι όλο και λιγότερο σχόλη, χαρά της γνώσης και περιπέτεια της μάθησης. Η παιδεία, σήμερα αντιμετωπίζεται ως εναγώνια επένδυση για τα μελλοντικά οικονομικά οφέλη. Η εργασία, που άλλοτε ήταν υπόθεση ζωής, χαρά ζωής, γίνεται προϊόν που διατιμάται όπως άλλα προϊόντα, σύμφωνα με το νόμο της προσφοράς και της ζήτησης. Όλα μπαίνουν στην ίδια μοίρα : το υλικό, το εργαλείο εργασίας και ο άνθρωπος. Με την εξέλιξη προς νέες μορφές παραγωγικής εργασίας όχι μόνο δεν καταλύσαμε τον αρχαίο θεσμό της δουλείας, αλλά δημιουργήσαμε νέες μορφές. Μορφές που είναι πολύ επικίνδυνες για την ηθική και ψυχική υγεία της κοινωνίας.
Στους κλασσικούς χρόνους η πολιτική ήταν μέρος της ηθικής και ο πολιτικός ήταν συγχρόνως και παιδαγωγός που οδηγούσε τους πολίτες στο σωστό δρόμο της συλλογικής ζωής για να επιτύχουν την ευτυχία και την αρετή. Στις μέρες μας η πολιτική από το ένα μέρος καπηλεύεται τις ιδέες και από το άλλο πρακτορεύεται τα συμφέροντα. Η πτώση των ειδώλων και των ιδεολογιών, εξ άλλου, συνετέλεσαν σημαντικά στην κρίση της σύγχρονης βιομηχανικής κοινωνίας. Η ψυχική επικοινωνία είναι μέρα με τη μέρα πολύ δύσκολη έως ανύπαρκτη, οι γέφυρες που ενώνουν τους ανθρώπους λιγοστές και αβέβαιες, ο δεσμός με τον συνάνθρωπο χαλαρός και τελικά περιττός.
Ο άνθρωπος των πόλεων προσπαθεί με διάφορα τεχνάσματα να ξεγελάσει μέσα στο πλήθος και τις ουσίες την απελπιστική μοναξιά του, την χωρίς νόημα ζωή του, την αλλοτριωμένη ύπαρξή του. Η τηλεόραση έχει υποκαταστήσει την οικογενειακή επικοινωνία, ούτως ή άλλως περιορισμένη εξ αιτίας της δουλειάς και των ασχολιών. Δεν είναι φυσικά εδώ η κατάλληλη έδρα και η στιγμή για να κάνουμε μια λεπτομερή κοινωνιολογική ανάλυση της πραγματικότητας που μας περιβάλλει, όμως αυτές οι πολύ αδρές πινελιές είναι απαραίτητες για να μας υπενθυμίσουν το σκηνικό μέσα στο οποίο καλούνται οι νέοι σήμερα να διαδραματίσουν το ρόλο τους. Αν οι μεγαλύτεροι έχουν συμβιβαστεί ή εθελοτυφλούν, μπροστά σ' αυτή τη σκληρή και άσχημη πραγματικότητα , δεν ισχύει το ίδιο, ευτυχώς και για τους νέους. Η έλλειψη παρωπίδων τους κάνει ευάλωτους και ασυμβίβαστους.
Μη βρίσκοντας ικανοποιητικές διεξόδους στις εσωτερικές τους ανησυχίες, σε μια κοινωνία που τους στερεί αυθεντική ταυτότητα και ρόλο, καταφεύγουν συχνά σε διάφορες παρεκκλίσεις από την άρχουσα κουλτούρα, που συχνά αγγίζουν την παραβατικότητα. Οι παρεκτροπές αυτές είναι ωθήσεις στα πολιτισμικά άκρα που εντάσσονται στην ανίχνευση, στο «ψάξιμο» κάποιου νοήματος. Ενώ η περιθωριοποιήσει μέχρι πρότινος θεωρούνταν αποκλειστικά και μόνο αποτυχία ενσωμάτωσης, στις μεταβιομηχανικές κοινωνίες έγινε το σύμβολο της αντίστασης, ένα εργαστήριο στο οποίο διαμορφώνεται μια νέα κουλτούρα, ένα εναλλακτικό σχέδιο της κοινωνίας. Για τους λόγους αυτούς μετατρέπεται σε κοινωνικοπολιτιστικό κίνημα. Θα μπορούσαμε να διακρίνουμε χονδρικά τις νεανικές κουλτούρες σε «κομφορμιστικές», που αποδέχονται την κυρίαρχη κουλτούρα , με κάποιες ίσως παραλλαγές και τις «αντικουλτούρες», που ασκούν κοινωνική κριτική, αμφισβητώντας τους κυρίαρχους θεσμούς της κοινωνίας.
Αυτές οι τελευταίες διακρίνονται στα πολιτικοποιημένα κινήματα και στις κουλτούρες πολιτισμικής αμφισβήτησης. Αν ρίξουμε μια προσεκτική ματιά γύρω μας θα δούμε να ξεπηδούν κινήματα αντίστασης στην παγκοσμιοποιημένη λαίλαπα. Το αντιπολεμικό κίνημα παίρνει ξανά τους δρόμους στις πρωτεύουσες του δυτικού κόσμου και όχι μόνο, ζωντανεύοντας μνήμες της δεκαετίας του '60. Το ζήτημα είναι να εξελίξουμε μια εξέγερση από τον χαρακτήρα της διαμαρτυρίας και της τυφλής βίας σε εκείνο της δημιουργικής πρότασης!
Ανάμεσα σ' αυτά τα ρεύματα υπάρχουν πολλές αλληλοεπιρροές, ενώ τα Μ.Μ.Ε. και η καταναλωτική βιομηχανία προωθεί ένας είδος «συνθετικής» κουλτούρας, που εμπορευματοποιεί και κατευθύνει ύπουλα τις νεανικές ανησυχίες. Οι παρεκκλίνουσες νεανικές κουλτούρες μπορούν, όπως ήδη αναφέραμε, να αποκτήσουν τα χαρακτηριστικά της παραβατικότητας, που εκδηλώνεται με δύο κυρίως μορφές : την υποκουλτούρα της σύγκρουσης (βίαιες συμμορίες, χούλιγκαν) και την υποκουλτούρα της απόσυρσης (χρήση τοξικών ουσιών).
Το στυλ, που περιλαμβάνει την εμφάνιση, τη διαγωγή και την αργκό, παράλληλα με την ένδειξη ένταξης σε μια συμβολική ομάδα, διαφοροποιεί επιδεικτικά την ομάδα αυτή τόσο από τις κυρίαρχες όσο και από τις άλλες υποπολιτισμικές ομάδες. Πολιτισμικά, οι κοινωνίες των νέων επιλέγουν, καινοτομούν και δίνουν τη δυνατότητα να υποβληθούν σε δοκιμασία τρόποι διαγωγής, οι οποίοι μπορούν πιθανώς να ενσωματωθούν ή και να αναπληρώσουν τους υπάρχοντες. Η αντικουλτούρα στις ΗΠΑ, αφ ενός διέβρωσε την κοινωνική τάξη, αφ ετέρου σκιαγράφησε μεταβολές που τώρα θεωρούνται κοινότυπες. Μπορούμε να πούμε ότι ένα σημαντικό μέρος της νεανικής παρέκκλισης και εγκληματικότητας προέρχεται από τους αποτυχημένους πειραματισμούς. Το σοβαρό πρόβλημα των ουσιών δεν μπορεί να ερμηνευτεί με μια μόνο αιτία κι ακόμα λιγότερο κρατώντας ηθικοπλαστικές στάσεις. Πίσω από κάθε τοξικομανή βρίσκεται μια ανθρώπινη κρίση και ένα σοβαρό πρόβλημα. Δεν αρκεί μόνο να είναι διαθέσιμα τα ναρκωτικά για να ξεσπάσει το φαινόμενο. Χρειάζονται και μη ειδικοί παράγοντες , όπως κοινωνικό και οικονομικό μειονέκτημα, προσωπικά δράματα, έλλειψη προσανατολισμού και νοήματος, αδιάγνωστες ψυχοπαθολογίες. Στα ναρκωτικά εγκλωβίζεται αυτός που αναζητάει λύτρωση από μια απογοητευτική προσωπική και κοινωνική κατάσταση, από την αφόρητη μοναξιά, την αποξένωση και το υπαρξιακό κενό. Η πάλι αυτός που ψάχνει ένα τρόπο να επαναστατήσει , να αντισταθεί στις παράλογες καταπιέσεις και εξαναγκασμούς που βιώνει.
Ο γνωστός από τα επιτυχημένα βιβλία του ψυχίατρος Σκοτ Πέκ, υποστηρίζει ότι εκείνοι που γίνονται σκλάβοι του οινοπνεύματος και των άλλων εθιστικών ουσιών είναι άνθρωποι που θέλουν διακαώς να επιστρέψουν στην Εδέμ, περισσότερο από τους άλλους. Έχουν μια τρομερή ανάγκη και επιθυμία να ανακτήσουν εκείνη τη ζεστή, απαλή υπέροχη αίσθηση ότι είναι ένα με τον κόσμο και τη φύση.
Βέβαια δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι υπάρχουν και άλλα είδη νόμιμου εθισμού, πολλά από τα οποία μπορούν να αποβούν εξ ίσου επικίνδυνα με τον εθισμό στις ουσίες : Ο εθισμός στην εργασία και το κέρδος, ο καταναλωτικός εθισμός, ο τηλεοπτικός, ο εθισμός στο ιντερνέτ, στην εξουσία, στην ασφάλεια, στα θεάματα κλπ. Ο Έριχ Φρομ υποστήριζε ότι εάν οι κύριες οδοί φυγής (εκτόνωσης, χαλάρωσης, εφησυχασμού, αποπροσανατολισμού, απόσπασης και ουσιαστικής νάρκωσης) εξέλειπαν , τότε θα έκανε συχνότερα την εμφάνισή της η ψυχική νόσος που υποβόσκει (θα λέγαμε ότι είναι πλέον φανερή!) στη σύγχρονη κοινωνία. Μήπως τελικά ένα σημαντικό μέρος των ψυχασθενειών, η αυτοκτονία, και οι εξαρτήσεις δεν είναι παρά παθολογικοί τρόποι διαφυγής από μια αφόρητη κατάσταση, που δεν κατορθώνει να ικανοποιήσει τις ουσιαστικότερα ανθρώπινες ανάγκες : για ενότητα, δημιουργία, υπέρβαση, νόημα, προσανατολισμό, ρίζωμα, ταυτότητα και αυτοπραγμάτωση;
Ο έφηβος έχει ανάγκη από τα δικά του οράματα για να οργανώσει και να δώσει νόημα στη ζωή του, καθώς, όπως λέει ο ποιητής, το όραμα ενός ανθρώπου δεν μπορεί να δανείσει τα φτερά του στον άλλο άνθρωπο. Και συμπληρώνει Ο Γκιμπράν : alt «Εσείς είστε τα τόξα απ όπου τα παιδιά σας σαν ζωντανά βέλη θα τιναχτούν μπροστά. Ο Τοξότης βλέπει το σημάδι πάνω στο μονοπάτι του απείρου και σας λυγίζει με τη δύναμή του ώστε τα βέλη να τιναχτούν γοργά και μακριά... - -Μπορείτε να προσπαθήσετε να τους μοιάσετε, αλλά μη γυρεύετε να κάνετε αυτά να σας μοιάσουν. Γιατί η ζωή δεν πηγαίνει προς τα πίσω και δεν σταματά στο χθες». Όταν τα οράματα εξασθενούν και διαλύονται κάτι βαθύ και μεγάλο μέσα στο νέο καταρρέει. Ο κλονισμός που του δίνει η οδυνηρή διάψευση, τον συντρίβει. Υπάρχουν βέβαια και άτολμοι νέοι, αυτοί που μηρυκάζουν κρυφά την πίκρα τους και μένουν στην τροχιά που τους έβαλαν. Άλλοι πάλι, μέσα στην παραζάλη χάνουν τον έλεγχο και αφήνονται στον κατήφορο.
Ευτυχώς που αρκετοί κατορθώνουν και υπερνικούν με θυσίες, έστω, την κρίση. Είναι εκείνοι που θα μπορέσουν να επανατοποθετήσουν πρόσωπα και πράγματα, σύμφωνα με τις σύγχρονες ανάγκες. Σ΄ αυτή τους τη δύσκολη προσπάθεια οι γονείς και η κοινωνία πρέπει να στέκονται πολύτιμοι βοηθοί και pegasus_LARGE_t_420_32578__type11495.jpgόχι εμπόδια. Τι θα γινόταν, αλήθεια, αν είχαμε τη σοφία να χρησιμοποιήσουμε τους νέους ως ανιχνευτές ενός καλύτερου και ανθρωπινότερου κόσμου και να αντλούσαμε έμπνευση από τα οράματά τους, αντί να τους πνίγουμε με τον δήθεν ορθολογιστικό ψευδορεαλισμό μας~ ( κάτι σαν τη Βουλή των εφήβων, αλλά με σταθερότερη και ουσιαστικότερη συμβουλευτική αποστολή). Αφού αναγνωρίσουμε τα λάθη και τους περιορισμούς, μας προσφέρεται μια μοναδική ευκαιρία να αναβαπτισθούμε στα ζωογόνα νερά της νεότητας και να ξαναβρούμε τον χαμένο ενθουσιασμό και τη χαρά, που θα προσθέσουν λάμψη και ζωτικότητα στη σοφία της ωριμότητας. Οι τεχνοκράτες που μας κυβερνούν δικαιολογούν την έλλειψη φαντασίας που τους διακρίνει με τον ισχυρισμό ότι οι πολίτες έχουν ανάγκη από συγκεκριμένα πράγματα και όχι από αξίες και οράματα. Τίποτε πιο εσφαλμένο! Ίδιον του ανθρώπου είναι να κοιτάζει το μέλλον και να καθοδηγείται απ'αυτό.
Η κοινωνική ουτοπία, ή καλύτερα να την ονομάσουμε Ευτοπία (Καλός Τόπος), δεν είναι το αντίθετο της "πραγματικότητας", αλλά η προβολή προς ένα καλύτερο εφικτό μέλλον. Επιτρέπει τη συμφιλίωση του πρακτικού με το συμβολικό. Μόνο αυτή μπορεί να δώσει στην κοινωνική ζωή το χαμένο της νόημα. Η κοινωνική Ευτοπία είναι το τελευταίο οχυρό απέναντι στη διδακτορία της πεζής πραγματικότητας. Αυτό το ζητούμενο υπόδειγμα δεν μπορεί να στηρίζεται ούτε στην χρησιμοθηρική τεχνολογία, ούτε στον εξαρτημένο επιστημονισμό, ούτε σε κενές παρωχημένες ιδεολογίες, αλλά στις πανανθρώπινες, αιώνιες αξίες του ανθρωπισμού.
Σύμφωνα με τον Νόαμ Τσόμσκι : «Σκοπός μιας δημοκρατικής κοινωνίας δεν είναι η παραγωγή αγαθών, αλλά η δημιουργία ελεύθερων και ολοκληρωμένων ανθρώπινων υπάρξεων». Η αίσθησή μου είναι ότι δεν οδεύουμε προς το τέλος της ιστορίας, όπως υποστηρίζουν οι Φουκουγιάμα και Χάντιγκτον, αλλά προς το τέλος της εποχής του εγωισμού και σ' αυτή την αλλαγή ο ρόλος των νέων θα είναι καθοριστικός.
Θέλω να κλείσω μια σκέψη του αιώνιου έφηβου, Νίκου Καζαντζάκη :
H νιότη , η λαβωμένη από την αλήθεια, ζητάει αθανασία, συμβιβασμό δεν καταδέχεται κι από περηφάνια αρνιέται τα πάντα. Μας κατηγορούν οι φρόνιμοι πως κάναμε περίσσια μεγάλα τα φτερά των αγγέλων κι είχαμε την αναίδεια να θέμε να ρίξουμε πέρα από τα σύνορα του ανθρώπου τη σαΐτα. Ένας δαίμονας μέσα μας , μας έσπρωχνε. Αυτός ήθελε να ξεπεράσουμε τα σύνορα του ανθρώπου, να πάει δεν ξέρουμε κι εμείς που, τούτο ξέρουμε μονάχα, πιο μπροστά!
0 comments
Δημοσίευση σχολίου