Η επίδραση της τηλεόρασης στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου

Η Τηλεόραση σήμερα επιδρά στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου δημιουργώντας ένα διαφορετικό πρότυπο ανθρώπου. Αποτελεί κοινό μυστικό ότι η εισβολή των μαζικών μέσων επικοινωνίας και ενημέρωσης στη ζωή μας υπήρξε ραγδαία και θριαμβευτική.

Ίσως είναι εκείνο το χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί στον έσχατο βαθμό το ρυθμό με τον οποίο κυλά η ζωή της σημερινής γενιάς από το ρυθμό με τον οποίο κυλούσε η ζωή των προηγούμενων γενιών. Και είναι επίσης αναμφισβήτητο το γεγονός ότι η τηλεόραση κατέχει τα πρωτεία ανάμεσα στα σύγχρονα μαζικά μέσα ενημέρωσης λόγω της ζωντάνιας και της αμεσότητας με την οποία απευθύνεται στον κάθε σύγχρονο άνθρωπο.

Ακριβώς αυτή της η ζωντάνια, της δίνει τη δυνατότητα να διαπλάσει και κατόπιν να προβάλλει με τρόπο δελεαστικό αξίες και με βάση αυτές ένα συγκεκριμένο πρότυπο ανθρώπου.

Βέβαια, είναι κοινός τόπος ότι κάθε κοινωνία διαμορφώνει τις δικές της ανώτερες πνευματικές αξίες και τα δικά της πρότυπα πνευματικών και πολιτικών ηγετών αλλά και απλών ανθρώπων, παρορμούμενη από τις υλικές κυρίως κατακτήσεις της. Άλλωστε αυτό το επιβεβαιώνει μια εύστοχη ανάπλαση του παρελθόντος.

Έτσι σε παλιότερες εποχές που η ανθρώπινη κοινωνία διέρχονταν μέσα από πρωτόγονες οικονομικές λειτουργίες και όπου η μετάβαση σ’ ένα διαφορετικό στάδιο διαρκούσε μεγάλο χρονικό διάστημα, το πρότυπο ανθρώπου το οποίο καθιερώνονταν στα πλαίσιά της αντικατόπτριζε την όλη της κοσμοθεωρία και ιδεολογία της. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στην εποχή μας.

Απόρροια της αλματώδους οικονομικής και τεχνολογικής ανάπτυξης, αποτέλεσμα της τεράστιας συσσώρευσης του πλήθους στις σημερινές βιομηχανικές κοινωνίες χαρακτηρίζεται το πρότυπο του ανθρώπου το οποίο προβάλλεται στις μέρες μας ιδιαίτερα έντονα από την τηλεόραση. Και επειδή οι σημερινές γενιές γαλουχούνται με τα μηνύματα της τηλεόρασης, η διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους είναι αναπόσπαστη από την απήχηση που έχει πάνω τους η Τηλεόραση.

Γιατί ο άνθρωπος μη έχοντας ακόμη διαμορφωμένο τον ψυχικό του κόσμο και χωρίς αποστάγματα καίριων αντιλήψεων και θεωριών, τουλάχιστον αυτό συμβαίνει για τη συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων, ρυμουλκείται και ασπάζεται χωρίς κριτικό στοχασμό τα μηνύματα και τελικά το ιδανικό πρότυπο του ανθρώπου το οποίο του «υψώνει» η τηλεόραση για να προωθήσει όχι την ολοκλήρωση του ίδιου σαν προσωπικότητα αλλά οικονομικούς «οργασμούς» επιχειρήσεων, πράγμα που κυριολεκτικά καταρρακώνει την ηθική, πνευματική και διανοητική υπόσταση του ανθρώπου.

Η σημερινή τηλεόραση, προσαρμοσμένη απόλυτα στην κοινωνία της αφθονίας και της υλικής ευημερίας καθιστά τον άνθρωπο δούλο των ευτελών και μη αναγκαίων ικανοποιήσεών του, και επομένως καταστρέφει την απελευθέρωσή του από το μακροχρόνια ριζωμένο status quo της ατέλειωτης απαίτησης υλικών αγαθών.

Γιατί πραγματικά, όταν η τηλεόραση προβάλλει ως ιδανικό τον άνθρωπο εκείνο που θεωρεί την ατομική του απαίτηση ως ανάγκη και μάλιστα ζωτική του κοινωνικού συνόλου, τότε είναι φυσικό να διαστρεβλώνεται ανεπανόρθωτα η διαμόρφωση μιας αποκρυσταλλωμένης αντίληψης πάνω στο συγκεκριμένο θέμα και κατ’ επέκταση αυτή η αντίληψη διεισδύοντας στην ανθρώπινη υπόσταση είναι φυσικό να την αλλοτριώνει παράφορα.

Κι αυτό γιατί η αμέλεια και η αδιαφορία για την πρόοδο της ανθρώπινης κοινότητας, ως δημιουργικού και ζωντανού συνόλου, αυτόματα καταδείχνει και την αρχή της κατάρρευσής της, επομένως την παρακμή αυτού που ο άνθρωπος κατόρθωσε να ορθώσει πάνω στο σκληρό μόχθο και τον ατέλειωτο προβληματισμό ολόκληρων γενιών.

Και θα συμβεί αναπόφευκτα αυτό, αν η τροπή των πραγμάτων είναι τέτοια, γιατί η υπερβολική διόγκωση των προσωπικών αναγκών (που πολλές απ’ αυτές είναι ουσιαστικά ανύπαρκτες αλλά που η τηλεόραση τις πλάθει και τις μεταγγίζει σε μας) παραγκωνίζει, παραμερίζει κατά τρόπο όχι άμεσο μα ακατάβλητο, σταθερό και διαβρωτικό τις επιτακτικότατες κοινωνικές ανάγκες που η ικανοποίησή τους, ενδεχομένως, θα θεράπευε κοινωνικά προβλήματα που μαστίζουν και τον τόπο μας μα κι άλλες χώρες.

Επιπλέον, μια άλλη μορφή της αλλοτρίωσης της προσωπικότητας του ανθρώπου που εκδηλώνεται λόγω της τηλεόρασης είναι η αναταραχή της συμβίωσης στην κοινωνία μα και στην οικογένεια εξαιτίας προστριβών που πηγάζουν από υπάρχουσες οικονομικές δυσχέρειες, τις οποίες η τηλεόραση όχι μόνο δεν αίρει αλλά αντίθετα τονίζει ακόμη περισσότερο.

Κι αυτό γιατί η οικονομική ευμάρεια η οποία δημιουργεί ουσιαστικά το πρότυπο του ανθρώπου που προβάλλει η τηλεόραση είναι ουσιαστικά απρόσιτη στη μεγάλη μάζα των τηλεθεατών της με αποτέλεσμα αυτή η κραυγαλέα αντίθεση να επιφέρει ψυχολογικές συγκρούσεις στον άνθρωπο, οι οποίες τον φθείρουν ανελέητα απ’ όλες τις πλευρές.

Κι αυτή η ψυχική φθορά και αλλοτρίωση που τον πλήττει έχει και το ανάλογο αντίκρισμα στη σύναψη των κοινωνικών του σχέσεων. Επομένως αυτή η αντινομία μεταβιβάζεται και στο κοινωνικό σώμα και δυσχεραίνει αφόρητα την ομαλή λειτουργία του.

Όμως, αναμφισβήτητα, εκεί όπου η τηλεόραση και το πρότυπο του ανθρώπου το οποίο προβάλλει έχουν ριζώσει, σκάβοντας κυριολεκτικά και διαβρώνοντας τον κριτικό στοχασμό του ανθρώπου είναι ο τομέας της παθητικής αποδοχής μιας πολιτικής ή κοινωνικοοικονομικής ηθικής ή οποιασδήποτε άλλης ιδεολογίας.

Γιατί ο άνθρωπος, εθιζόμενος στο να αποδέχεται παθητικά τα μηνύματα που η τηλεόραση του παρέχει, επαναπαύεται στις εύκολες λύσεις που του υποδείχνει η νάρκωση της κριτικής του ικανότητας και έτσι, σε τελευταία ανάλυση, αλλοτριώνεται η πνευματική του αρτιότητα αφού δεν καταβάλλει καμιά προσπάθεια για να την καταστήσει ώριμη. Βέβαια οι συνέπειες αυτής της παθητικής μαζοποίησης αποτελούν τη μεγαλύτερη απόδειξη για το πόσο η σημερινή τηλεόραση αγνοεί τέλεια τη διανοητική ικανότητα του σύγχρονου ανθρώπου.

Και όταν τελικά φτάσουμε να αναρωτηθούμε αν αυτό το πρότυπο που προβάλλει είναι τελικά ανθρώπινο, διαπιστώνουμε ότι αν και προβάλλεται ως πρότυπο ανθρώπου κάθε άλλο παρά ανθρώπινο είναι.Είναι μάλλον απάνθρωπο αφού πασχίζει να δεσμεύσει ότι ανώτερο έχει ο άνθρωπος, τη σκέψη του, τον γόνιμο λογισμό του, στο άρμα μεγάλων και παντοδαπών συμφερόντων που κάθε άλλο παρά τον ίδιο και την κοινωνία θα ανυψώσουν, αφού στοχεύουν στην προώθηση των λίγων.

Φυσικά, μπορούμε να μιλήσουμε για χίλιες δυο άλλες αντικοινωνικές και αντιανθρώπινες επιδράσεις της τηλεόρασης στην προσωπικότητα του ανθρώπου όπως η ηθική διαφθορά, η κατάπνιξη των πηγαίων αισθημάτων του για τη φύση και για τη ζωή, η μοναξιά και η μελαγχολία καθώς αυτές τροφοδοτούνται απ’ την τηλεόραση, καθώς και η αποξένωση του ανθρώπου, η απομάκρυνσή του απ’ τους συνανθρώπους του και τόσα άλλα.

Όμως αυτά μπροστά στις τεράστιες συνέπειες που αναλύσαμε πραγματικά ωχριούν. Άλλωστε και οι σύγχρονοι στοχαστές παρατηρούν ότι η τηλεόραση είναι αυτή που έχει καταστήσει τη σημερινή κοινωνία, κοινωνία χωρίς αντιπολίτευση, θέλοντας να τονίσουν την ανασταλτική επίδρασή της στην γόνιμη και δημιουργική κρίση του ανθρώπου.

Βέβαια αρκετοί, θέλοντας να εκθειάσουν τη θετική πλευρά της τηλεόρασης η οποία αναμφισβήτητα υπάρχει αλλά είναι αμελητέα, θα διατύπωναν ότι το πρότυπο του συνειδητού πολίτη, προβάλλεται επίσης απ’ την τηλεόραση μέσα από τις διαδικασίες της πολιτικοποίησης που αυτή προβάλλει.

Όμως όλοι καταλαβαίνουμε ότι αυτή η παραδοχή σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να είναι απόλυτη γιατί και αυτή της ακόμα η μοναδική ίσως θετική επίδραση νοθεύεται συγκαλυμμένα, βέβαια, αμέτρητες φορές. Γι’ αυτούς όλους τους λόγους, αποτελεί αίτημα του σύγχρονου ανθρώπου η ριζική αναμόρφωση του ρόλου της τηλεόρασης, γιατί οπωσδήποτε η δύναμή της θα μπορούσε να κινητοποιηθεί στην ευόδωση σκοπών και στόχων περισσότερο ανιδιοτελών, αφιλοκερδών και τελικά περισσότερο ανθρώπινων.

Όμως, αναμφισβήτητα για την ενσάρκωση αυτού του, κυριολεκτικά, οράματος απαιτούνται σκληρές προσπάθειες που είναι αναγκαίο και επιτακτικό να καταβληθούν από σύσσωμη την ανθρώπινη κοινωνία για μια ζωή λιγότερο τυποποιημένη, για μια ζωή περισσότερο ανθρώπινη.

Αμαλία Κ. Ηλιάδη Φιλόλογος-ιστορικός