Η Σκοτεινή πλευρά..του εαυτού μας

Ένα άγριο και ατίθασο άλογο χλιμιντρίζει, στριφογυρίζει και τινάζεται με φοβερή ορμή. Ικανοί αναβάτες προθυμοποιούνται να το δαμάσουν, παρά όμως την ιππική δεξιοτεχνία τους αποτυγχάνουν ο ένας μετά τον άλλο ταπεινωμένοι. Οι παρευρισκόμενοι καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ένα παντελώς άγριο και αδάμαστο άλογο και είναι έτοιμοι να μην ασχοληθούν άλλο μαζί του, όταν προς
έκπληξη όλων ένα μικρό αγόρι ζητάει να το ιππεύσει. Ο μικρός αναβάτης τόση ώρα παρακολουθούσε τη σκηνή με δέος και αντιλήφθηκε πως το ακόλαστο, άγριο άλογο τινάζονταν και χλιμίντριζε με αγριότητα διότι έδινε σκληρή μάχη προκειμένου να εξουδετερώσει ένα άγνωστο σκιερό εχθρό. Έναν σκοτεινό αντίπαλό, για τον οποίο αγνοούσε ότι επρόκειτο για το σκοτεινό του είδωλο, με άλλα λόγια τη σκιά του. Καθώς λοιπόν το άλογο ανίδεα συνέχιζε να μάχεται με σφοδρότητα τη σκιά του, ο μικρός Αλέξανδρος που είχε εντοπίσει την αιτία της αδυσώπητης ορμής του κατάφερε να τον ιππεύσει με τη μετατόπιση του προς το φως.»

  Η παραπάνω σκηνή αποτελεί το έναυσμα για την εκτύλιξη του θέματος που όπως προλέγει και ο τίτλος αναφέρεται στη σκοτεινή μας πλευρά, ένα τμήμα της ψυχής που για τους περισσότερους ανθρώπους παραμένει ασυνείδητο και που ο Ελβετός ψυχίατρος C.G Jung εντρύφησε και έδωσε τον όρο σκιά.

Όπως το φως και το σκοτάδι είναι αντιστοίχως συνώνυμα της συνείδησης και του ασυνειδήτου, έτσι και η σκιά είναι συνώνυμη της σκοτεινής πλευράς του εαυτού.
Η σκιά, είναι το μέρος που παρεμποδίζεται το φως και στη ψυχή μας αντιπροσωπεύει το σκοτεινό και κρυφό τμήμα που περικλείει συναισθηματικά κατάλοιπα και αποδιωγμένα συναισθήματα τραυματικών εμπειριών που είτε δεν μπόρεσαν να διευθετηθούν είτε δεν ήταν δυνατό να ξεδιαλυθούν και ως μοναδικό τρόπο διαχείρισης βρήκαν την απώθηση στην κρυψώνα της σκιάς.
Στη σκιά, απωθούνται επίσης παρορμήσεις, ταπεινώσεις, αισθήματα ενοχής, ντροπής και αποτρόπαια συναισθηματικά κουβάρια τα οποία κατακρίνουμε ή έχουμε μάθει να τα κρύβουμε γιατί χαλάνε την εικόνα μας. Με λίγα λόγια, φυλακίζουμε και συνάμα αποδιώχνουμε σαν νοσογόνα τέρατα πτυχές του εαυτού που αναζητούν την αγάπη και την κατανόηση μας. Η απόρριψη, η φυλάκιση και η απώθηση οπλίζουν αυτές τις πλευρές με εχθρική και επιθετική δύναμη που απελευθερώνεται ως απάνθρωπη ένταση.
Οι αποδοκιμασμένες λοιπόν πτυχές της προσωπικότητας μεταμορφώνονται σε αρχέγονη και απειλητική σκιά που στις κατάλληλες συνθήκες θα εκραγεί βίαια, αποτρόπαια στερώντας τη δυνατότητα της ελεύθερης επιλογής ή την κυριαρχία της λογικής.
Εν κατακλείδι, η σκοτεινή μας πλευρά αποτελεί ένα απόκρυφο πλέγμα απωθημένων ζοφερών πτυχών της προσωπικότητας που η συνείδηση αγνοεί ή αρνείται να αποδεχτεί και με αυτό τον τρόπο αποκτά δύναμη που μπορεί να έχει ολέθρια δράση.


Αναγνώριση Σκιάς

Τα στοιχεία της σκοτεινής πλευράς είτε δεν τα εξετάζουμε από κοντινή απόσταση είτε όταν προσπαθούμε να τα αναγνωρίσουμε αδυνατούμε να τα δούμε στον εαυτό μας. Αντίθετα οι ακαταμάχητες παρορμήσεις και τα σκιερά γνωρίσματα της προσωπικότητας μας αντανακλώνται στους άλλους. Προβάλουμε δηλαδή τη σκοτεινή μας πλευρά στην στάση και τη συμπεριφορά των άλλων.




  Οι άλλοι αποτελούν τον καθρέπτη μας, αυτό που δεν μπορούμε να αναγνωρίσουμε στον εαυτό μας το συναντάμε στους άλλους. Πιο συγκεκριμένα, γνωρίσματα που μας έλκουν στους άλλους αντικατοπτρίζουν χαρακτηριστικά τα οποία έχουμε αλλά θα τα επιθυμούσαμε σε μεγαλύτερο μέγεθος. Από την άλλη, γνωρίσματα τα οποία απεχθανόμαστε όταν τα εντοπίζουμε στους άλλους αποτελούν στοιχεία της προσωπικότητας μας που θέλουμε να εξαλείψουμε (σκοτεινή πλευρά).
  Ερμηνεύουμε, λοιπόν, ευκολότερα τη σκοτεινή πλευρά αντικρίζοντας τη σε έναν άλλο, σε κάποιο διαφορετικό, τον οποίο θεωρούμε αδιαμφισβήτητα σκοτεινό, διαφορετικά θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουμε την παρουσία του σκιάς μέσα μας.
Βλέπουμε λοιπόν, τον άλλο σαν εχθρό, στον οποίο μπορούμε να φορτώσουμε όλη την κακία, γεγονός που επιτρέπει στη συνείδηση μας να ξαλαφρώσει αφού έτσι διατηρεί την εντύπωση ότι την ευθύνη την έχει ο άλλος και όχι εμείς. Δεν πρέπει βέβαια να πιστεύουμε πως ο άλλος δεν ευθύνεται καθόλου γιατί και το χειρότερο καθρέφτισμα έχει πιαστεί από ένα μικρό αγκίστρι που το έχει προσφέρει ο άλλος. Έχει όμως λίγη σημασία να γνωρίζουμε που σφάλλει ο άλλος. Σημασία έχει να γνωρίζουμε που σφάλλουμε εμείς, γιατί εκεί μπορούμε να κάνουμε κάτι.



Φως στο σκοτάδι

  Η σκιά είναι σκοτεινή και ως εκ τούτου ότι αποθηκεύεται σε αυτή αλλοιώνεται ή παραμορφώνεται. Οι παραμορφώσεις αρχίσουν να υποχωρούν, να καταπραΰνονται και να αποκαθίστανται με την εισαγωγή φωτός. Η συνειδητοποίηση είναι το πρώτο βήμα για να ρίξουμε φως στο σκοτάδι αν και η ψυχή μας ανακαλύπτει πάντα νέους τρόπους για να εισαγάγει το φως. Η σκιά σε όλες τις μορφές της απαιτεί συναίσθηση με τη μορφή φωτός και αγάπης και το μοναδικό όριο που έχει η αποκατάσταση της έγκειται στο πόσο μεγάλο μέρος από τον εαυτό μας είμαστε πρόθυμοι να διαθέσουμε στο στόχο.

  Σύμφωνα με τον C.G.Jung μπορούμε να αντλήσουμε δύναμη και να έρθουμε σε επαφή με τις καλές ιδιότητες και τις δημιουργικές παρορμήσεις του σκοτεινού μας ειδώλου όταν λαμβάνουμε υπόψη μας την ύπαρξη του. Εναρμονιζόμενοι λοιπόν με τις καταστροφικές δυνάμεις που υπάρχουν μέσα σε όλους μας και σε κατάλληλες συνθήκες αναδύονται μπορεί να επιτευχθεί καλύτερα και ευκολότερα ο σκοπός των πτυχών αυτών για το καλό ολόκληρο του εαυτού.


Άσκηση Αυτογνωσίας

Μια άσκηση που μας επιτρέπει να εντοπίσουμε τη σκοτεινή μας πλευρά είναι να σκεφτούμε π΄ρωτα απ'όλα ένα πρόσωπο που αντιπαθούμε ή απεχθανόμαστε οπως για παράδειγμα:

το συνεργάτη
 τη πεθερά
την κουνιάδα
τη γειτόνισσα
ένα κοντινό ή άλλο πρόσωπο
που μας προκαλεί ασφυξία και αισθανόμαστε ότι το άτομο αυτό έχει τρομερά απωθητικά χαρακτηριστικά, και δεύτερον να σημειώσουμε γραπτώς τα στοιχεία που μας απωθούν σε εκείνον.



Ας δούμε ένα πιθανό τυπικό νοητικό προσωπικό διάλογο, που θα μας βοηθούσε να εντοπίσουμε αυτά τα χαρακτηριστικά νοητικά πριν αποτυπωθούν στο χαρτι.

-Δεν την αντέχω άλλο!! Σε καθημερινή βάση μου σπάει τα νεύρα!! Είναι αντιπαθητική…

-Τι ακριβώς αντιπαθώ επάνω της ?

-Όλα!

-Πιο συγκεκριμένα.

-Καταρχήν με επικρίνει συνεχώς και μόνο αυτή έχει δίκιο

-Δηλαδή με ενοχλεί η επικριτική της διάθεση και η απολυτοσύνη της.

-Ναι καθώς επίσης και ο άκρατος εγωκεντρισμός της.

Τα χαρακτηριστικά αυτά (η επικριτική διάθεση, η απολυτοσύνη και ο εγωκεντρισμός ) αντανακλούν πτυχές της προσωπικότητας που δεν αποδέχεται και προβάλλονται στο πρόσωπο (συνεργάτη, πεθερά, κουνιάδα κτλ) που ενσαρκώνει τη σκοτεινή πλευρά, τα οποία γράφουμε σε χαρτί.

Είναι σημαντικό να εφαρμόσουμε αυτή την άσκηση γραπτώς καθώς το διάβασμα έχει επιρροή στη σκέψη αλλά η γραπτή άσκηση επιτρέπει να συνενωθούν μαζί με τη σκέψη αλλά δύο, το συναίσθημα και η πράξη. Η εφαρμογή αυτή της άσκησης επιτρέπει την αναγνώριση της σκοτεινής μας πλευράς και μπορεί να εφαρμόζεται συχνά και σε κάθε περίπτωση που κρίνεται ότι μια σχέση είναι απωθητική.
  Επίσης, μπορούμε να ξεκινήσουμε (γραπτώς) κάπως έτσι: "Tα αποκρουστικά στοιχειά του/ της είναι ……….. ή αυτό που θα ήθελα να της πω είναι" (πχ. Ότι ενδιαφέρεται μόνο για τον εαυτό του/της).

Η συνειδητοποίηση λοιπόν ότι πχ η επικριτική διάθεση, η απολυτοσύνη και ο εγωκεντρισμός είναι πτυχές του εαυτού μας είναι ένα πρώτο βήμα που απαιτεί προσωπική διεργασία και χρόνο ενώ η ψυχική ανοσία που επιτυγχάνεται με το φώς (συνειδητοποίηση) στη σκιά (σκοτεινή πλευρά) εξαρτάται από το πόσο μεγάλο μέρος από τον εαυτό μας είμαστε πρόθυμοι να διαθέσουμε στο στόχο, όπως αναφέρεται και στην παράγραφο «φως στο σκοτάδι».

Εν κατακλείδι, αξίζει να θυμόμαστε, ότι όλες οι πτυχές μας έχουν την ίδια αξία και η κάθε μία αποτελεί πολύτιμο και αναπόσπαστο τμήμα του εαυτού, το οποίο αν δεν αποδεχόμαστε δεν έχουμε τη δυνατότητα να το μεταβάλλουμε.

Κυριακή Χατζηκώστα
B.A in Psychology
Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας