Για πρώτη φορά η ανθρωπότητα έχει “φυσική” παρουσία στα άδυτα του Γαλαξία της. Και οι επιστήμονες σε όλο τον κόσμο παρακολουθούν με κομμένη την ανάσα. Διότι τα πρώτα στοιχεία που έφθασαν στη Γη ήταν αναπάντεχα... «Αλλάζει ο τρόπος με τον οποίο βλέπαμε τη θέση μας στον Κόσμο», έγραψαν διεθνή Μέσα.
Οπως δείχνουν τα όργανα του Voyager 1, το διάστημα δεν είναι ακριβώς όπως νομίζαμε... Ο δρ. Σταμάτιος Κριμιζής, ο επιστήμων ο οποίος σχεδίασε τα περισσότερα από τα πειράματα και τα όργανα του διαστημοπλοίου, είναι ο πλέον κατάλληλος για να μας εξηγήσει
Οπως προκύπτει από τα στοιχεία που στέλνει ο Voyager 1, μετά το ηλιακό μας σύστημα υπάρχει και κάτι ακόμα: ένας “προθάλαμος” προς τον Γαλαξία με παράξενες συνθήκες. Από την στιγμή της πρώτης ενημέρωσης οι επιστήμονες βρίσκονται σε συναγερμό: οι εντολές που πλέον δίνονται στο διαστημόπλοιο, αλλά και οι αναλύσεις των δεδομένων που στέλνει, είναι περισσότερο κρίσιμες για την ανθρωπότητα, από οποτεδήποτε τα τελευταία τα 35 χρόνια, που διήρκεσε αυτό το παρθενικό ταξίδι προς τον “έξω κόσμο”. Οι πληροφορίες που ο "ανταποκριτής" μας στην Γαλαξιακή Οδό μεταδίδει στην ανθρωπότητα φιλτράρονται πρώτα από μια πολύ μικρή ομάδα κορυφαίων επιστημόνων. Με πρώτο, πρώην διευθυντή της Διοίκησης Διαστήματος του Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory και επίτιμο διευθυντή Διαστημικών Προγραμμάτων της NASA.
Την ίδια ώρα, σε μια όμορφη γωνία της Γης, ένα πολύ σημαντικό νομοσχέδιο ετοιμάζεται από τη Γενική Γραμματεία Ερευνας και Τεχνολογία (ΓΓΕΤ) προς κατάθεση στη Βουλή. Το Σχέδιο Νόμου που δίνει το σωστό πλαίσιο ώστε μια (κακοποιημένη και ρημαγμένη) χώρα να αξιοποιήσει την ευλογία της σε ανθρώπινο δυναμικό και να ευνοηθεί από την ανάπτυξη της Τεχνολογίας και της Επιστήμης (πεδία στα οποία σε παλαιότερες μέρες -σε σχέση με την ηλικία της Γης- θριάμβευε).
Ο σπουδαίος επιστήμονας ο οποίος σχεδίασε τα πολύτιμα πειράματα και όργανα των Voyager και αυτός που λαμβάνει στον υπολογιστή του πρώτος απ όλους τους ανθρώπους τα δεδομένα των διαστημικών αποστολών, είναι ο ίδιος άνθρωπος ο οποίος ηγείται του Εθνικού Συμβουλίου Έρευνας και Τεχνολογίας που επιμελήθηκε το Νομοσχέδιο που μπορεί να “εκτοξεύσει” τη χώρα του. Η τύχη αυτή τη φορά είναι με το μέρος μας: ο διακεκριμένος επιστήμονας είναι ο δρ. Σταμάτιος Κριμιζής και πατρίδα του η Ελλάδα.
Yπό τις οδηγίες του το Applied Physics Laboratory του Johns Hopkins University έχει εκτελέσει περισσότερες από 65 αποστολές στο διάστημα, ενώ έχει κατασκευάσει περισσότερα από 150 όργανα. Ο Voyager Ι εκτοξεύτηκε στο διάστημα στις 5 Σεπτεμβρίου 1977 (περίπου 3 μήνες μετά την προβολή του πρώτου Star Wars). Ζυγίζει 825 κιλά. Η μέγιστη ταχύτητά του φθάνει στα 62,136 χλμ/ώρα. Κατασκευάστηκε από το Jet Propulsion Laboratory. Κόστισε 250 εκατ. δολάρια (εκείνης της εποχής).
O πρώην διευθυντής του Johns Hopkins University Applied Physics Laboratory, μιλά για το ιστορικό αυτό γεγονός και εξηγεί τα ευρήματα:
Είναι πράγματι ένα κοσμοϊστορικό γεγονός. Για 1η φορά βγαίνουμε εκτός ηλιακού συστήματος!
Αλλά αυτό που νομίζαμε ότι τα δορυφορικά “μάτια” μας θα έβλεπαν, αυτά που περιμέναμε να συναντήσουμε δεν αποδείχθηκαν σωστά. Αυτό μας προβληματίζει, αλλά δε μας εκπλήσσει.
Οταν ο Κολόμβος έκανε την εκστρατεία του, νόμισε ότι θα συναντήσει τις Ανατολικές Ινδίες, αλλά τελικά βρέθηκε στην Αμερική
- Ποια είναι τα τελευταία δεδομένα;
«Για την ώρα φαίνεται ότι τελικά δεν υπάρχει το σύνορο που περιμέναμε. Εξω από το ηλιακό μας σύστημα υπάρχει, φαίνεται, μια αυλή. Και ίσως μετά ένας εξωτερικός τοίχος και ποιος ξέρει τι άλλο...
Είμαστε πλέον σε περιοχή χωρίς οδικό χάρτη.
Κοσμικές ακτίνες στον αστρικό χώρο κατευθύνονται από το μαγνητικό πεδίο. Οι κοσμικές ακτίνες, οι οποίες προέρχονται από εκρήξεις σούπερνόβα (κτλ) στον γειτονικό διαστρικό χώρο, δείχνουν να είναι κατευθυνόμενες και να οργανώνονται από το μαγνητικό πεδίο. Αυτό όμως έρχεται ενάντια στις προβλέψεις του Ενρίκο Φέρμι*, τον πρώτο που έκανε θεωρία γύρω από τις κοσμικές ακτίνες, βάσει της οποίας είναι ισοτροπικές -ότι έχουν την ίδια ένταση από οποιαδήποτε κατεύθυνση στο διάστημα κι αν τις κοιτάξουμε».
- Τι θεωρείτε ότι συμβαίνει;
«Η πιο πιθανή περίπτωση είναι, υποθέτω, ότι η ανθρωπότητα –ο Voyager 1- ακόμα δεν έχει απομακρυνθεί αρκετά. Οτι ακόμα βρισκόμαστε σε αυτή την αστρική αυλή, την οποία έχουμε προσωρινά ονομάσει “μαγνητική λεωφόρο”. Απ ό,τι φαίνεται αυτή η “λεωφόρος” διευκολύνει τα προερχόμενα από το υλικό του Ηλιου σωματίδια να φύγουν από το ηλιακό μας σύστημα και επίσης, διευκολύνει τις κοσμικές ακτίνες να μπουν στην ηλιόσφαιρα, αλλά επιλεκτικά, οργανωμένες από το μαγνητικό πεδίο».
- Ποιο συμπέρασμα βγάζετε;
«Κάναμε μια συνάντηση στο εργαστήριό μου στις 9 Σεπτεμβρίου, όπου αποφασίσαμε ότι βάσει όλων των δεδομένων, πράγματι έχουμε βγει στον Γαλαξία. Συνέβη το εξής: Τον Μάρτιο του 2012 σημειώθηκε μια ηλιακή έκρηξη, η οποία εκτόξευσε ένα τεράστιο νέφος από θερμό πλάσμα. Αυτό το νέφος, ταξιδεύοντας με 1.000 χλμ/δευτερόλεπτο, έφθασε τον Voyager 1 μέσα σε 13 μήνες. Οταν έφθασε εκεί τα πέριξ του διαστημοπλοίου ηλεκτρόνια άρχισαν να πάλλονται, δημιουργώντας «ήχους». Με τη συχνότητα των ήχων προσδιορίζεται η πυκνότητα του πλάσματος και των αερίων της περιοχής. Απεδείχθη ότι η πυκνότητα γύρω από το διαστημόπλοιο είχε αυξηθεί περίπου 50 φορές! Με λίγα λόγια, είμαστε έξω από την ατμόσφαιρα του Ηλιου και μέσα στην ατμόσφαιρα του Γαλαξία. Ισχύει λοιπόν, ότι στις 25 Αυγούστου 2012 η ανθρωπότητα βγήκε για πρώτη φορά από το ηλιακό της σύστημα. Εχουμε φθάσει έως την “ακρογιαλιά” του Γαλαξία, έχουμε βουτήξει και το πόδι μας, αλλά ακόμα έχουμε μια άγνωστη θάλασσα μπροστά μας...
Κανείς δε γνωρίζει πόσο μπορεί να διαρκέσει αυτό το στάδιο εξερεύνησης, ούτε φυσικά το τι μας περιμένει μετά. Και συνεχώς βλέπουμε ακόμα πιο περίεργα πράγματα, απ όσα αναφέρονται στην δημοσίευση που κάναμε πριν από λίγο καιρό.
Ορισμένα ηλεκτρόνια πολύ υψηλής ταχύτητας έχουν φθάσει στην περιοχή του Voyager, αλλά δεν γνωρίζουμε από πού προέρχονται. Το μόνο βέβαιο είναι το μαγνητικό πεδίο του Γαλαξία συνδέεται με αυτό του ηλιακού μας συστήματος. Αυτό είναι και ένα σημαντικό σημείο των πειραμάτων του εργαστηρίου μας: δεν είμαστε στο “καθαρό”, το αδιάβλητο περιβάλλον του Γαλαξία, αλλά σε μια ενδιάμεση περιοχή στην οποία το μαγνητικό πεδίο του Ηλιου παίζει ακόμα ρόλο».
* Ο Ενρίκο Φέρμι (Enrico Fermi, 29 /9/1901- 28/11/1954). Ιταλός φυσικός, ο οποίος τιμήθηκε το 1938 με το βραβείο Νόμπελ Φυσικής. Μελέτησε τα συστατικά σωμάτια των ατόμων και ανακάλυψε ακόμη έναν τύπο σωματίου, το οποίο ονομάστηκε φερμιόνιο. Επίσης, διατύπωσε τη θεωρία της ραδιενέργειας β. Το 1942 κατασκεύασε τον πρώτο ατομικό αντιδραστήρα, στο Σικάγο των Η.Π.Α. Εκεί πέτυχε την τεχνητή αλυσιδωτή πυρηνική αντίδραση. Συμμετείχε και στην κατασκευή της ατομικής βόμβας μαζί με πολλούς διάσημους φυσικούς της εποχής του.
Ο Voyager 2 βρίσκεται 6 χρόνια μακριά από το V1 και σε τελείως αντίθετη κατεύθυνση: κινείται προς το νότιο μέρος του ηλιακού μας συστήματος.
Το καταπληκτικό είναι ότι οι 2 Voyager βρίσκονται ακόμα σε λειτουργία. Παρότι όταν σχεδιάστηκαν η NASA είχε εμπειρία μόνο 20 ετών, κατάφερε να κατασκευάσει 2 τόσο άρτια πολυ-συστήματα μετρήσεων που εξακολουθούν ακόμα λειτουργούν, παρότι έχουν περάσει 36 χρόνια!
- Ο δρ. Κριμιζής σχολιάζει:
«Πράγματι, είναι και για εμάς εντυπωσιακό. Η σχετικά μικρή μας εμπειρία σε διαστημικές αποστολές είναι και ο λόγος που κατασκευάσαμε 2 Voyager. Εκείνη την εποχή, βλέπετε, υπήρχαν αρκετά χρήματα στο διαστημικό πρόγραμμα, αλλά και πολλές αποτυχίες στις εκτοξεύσεις. Γι αυτό και για κάθε αποστολή κατασκευάζαμε από 2 διαστημόπλοια, με την ελπίδα ότι θα λειτουργούσε τουλάχιστον το ένα. Στην δική μας περίπτωση, είχαμε επιτυχία και στις 2. Και παρότι υπήρξαν κάποιες ζημιές, είχαμε στη διάθεση μας το απαραίτητο λογισμικό ώστε να τις επιδιορθώσουμε.
Η αρχική αποστολή ήταν να πάμε έως τον Δία και τον Κρόνο -συνολικής διάρκειας περίπου 4 χρόνια. Το βασικό μοτέρ στο πείραμά μας -φανταστείτε- το είχαμε δοκιμάσει για 500.000 βήματα.
Και πράγματι, φθάνοντας ο Voyager 1 στον Κρόνο σταμάτησε ένα από τα όργανα, αυτό που μετράει τις χαμηλότατες ενέργειες και την πυκνότητα του πλάσματος -ένα όργανο σχεδιασμένο από το ΜΙΤ. Το καλό είναι ότι ένας ίδιος ο μετρητής λειτουργεί ακόμα κανονικά στον Voyager 2. (Ο V2 εξακολουθεί να στέλνει μετρήσεις από 5 όργανα, ενώ ο VΙ από 4). Το ακόμα καλύτερο είναι ότι είχαμε προβλέψει οι μετρητές μας στο Voyager 1 να περιστρέφονται σε γωνία 360 μοιρών, οπότε διατηρήσαμε τη δυνατότητα να μετράμε την ταχύτητα του ηλιακού ανέμου και ως εκ τούτου να υπολογίζουμε τα στοιχεία που κανονικά θα έπρεπε να μας δίνει το όργανο του ΜΙΤ (στοιχεία σαν αυτά που ήρθαν πρόσφατα στο φως της επικαιρότητας με τη έξοδό μας από την ηλιόσφαιρα). Αν και η βασική μας αποστολή είχε ολοκληρωθεί είδαμε ότι, παρά τις μικρές φθορές, τα διαστημόπλοιά μας ήταν απολύτως λειτουργικά. Αυτό βέβαια μας εξέπληξε θετικά. Λογικά, αποφασίσαμε να συνεχίσουμε τη εξερεύνηση. Και πλέον, αντί για 4 χρόνια το ταξίδι μας έχει ήδη διαρκέσει 36 χρόνια και αντί για 500.000 βήματα στο μοτέρ που περιστρέφει το όργανο LECP, κοντεύουμε τα 6.500.000!
Θυμάμαι ακόμα τις έντονες συζητήσεις που είχα με τους μηχανικούς μας. Μου έλεγαν “σε 6 μήνες θα κολλήσει σε ένα σημείο και δεν θα ξανακινηθεί...”. Αλλά εγώ ήμουν σίγουρος. Και με τις σωστές μετρήσεις αλλά και τη βοήθεια της τύχης, οι Voyager λειτουργούν ακόμα! Και βάσει τον ενδείξεων, η μπαταρία τους (plutonium-238 ) αντέχει μέχρι το 2025! Το πρόβλημα, βλέπετε, είναι ότι η τάση τους πέφτει όλο και περισσότερο. Ξεκινήσαμε με 470 watt, τώρα είμαστε στα 264. Ως εκ τούτου, δεν θα μπορεί το διαστημόπλοιο να εκτελεί όλα τα πειράματα συγχρόνως. Οταν θα συμβεί αυτό θα πρέπει να λειτουργούμε τα όργανα με βάρδιες».
«Κοιτάξτε, υπάρχει το ενδεχόμενο πριν του Voyager να τελειώσουν οι δικές μου “μπαταρίες” (γέλια)! (σ.σ. Ο Δρ Κριμιζής είναι 75 ετών.) Ως εκ τούτου δε με απασχολεί πολύ η πρόκληση μιας 3ης αποστολής. Αλλωστε, έχω ήδη εκπαιδεύσει νέους συναδέλφους, οι οποίοι είμαι βέβαιος ότι θα συνεχίσουν τις εργασίες επάξια».
- Κατέχετε ένα σπάνιο προνόμιο: είστε από τους ελάχιστους (4-5) ανθρώπους σε όλο τον κόσμο που λαμβάνετε πρώτος προς αξιολόγηση όλα τα νέα στοιχεία που στέλνουν στη Γη τόσο οι 2 Voyager, όσο και ο Cassini Huygens. Εχετε αποκλειστική και πρωτογενή ενημέρωση για το τι συμβαίνει στο διάστημα. Οταν εμείς αναρωτιόμαστε και καταπιανόμαστε με προβλήματα της καθημερινότητας, εσείς προβληματίζεστε και επεξεργάζεστε πληροφορίες που ενδέχεται να αλλάξουν τη ζωή μας και την τύχη του πλανήτη. Αραγε, ένας τέτοιος άνθρωπος, ένας θνητός που βρίσκεται στην επιστημονική και πνευματική ελίτ της ανθρωπότητας, ένας από τους λίγους επιστήμονες που διαχειρίζονται τη ροή της γνώσης από το σύμπαν προς τη Γη, βλέπει με άλλο τρόπο τη ζωή τη μέρα, βλέπει διαφορετικά όνειρα το βράδυ;
«Οταν κάποιος ζει με ένα πρόγραμμα για σχεδόν 40 χρόνια, αποκτά μια διαφορετική αίσθηση του διαστήματος. Το πρωί όταν ξυπνάω τρέχω στον υπολογιστή μου για να δω τι έστειλαν οι δορυφόροι την προηγούμενη βραδιά. Είναι, βέβαια, μεγάλο προνόμιο αυτό, αν υπολογίσει κανείς το πόσο πολύτιμα είναι τα δεδομένα αυτά αλλά και ότι προκειμένου να φθάσουν στη Γη χρειάστηκε να ταξιδέψουν 17 ώρες και 15 λεπτά». [Σημείωση: ο V1 βρίσκεται 18,6 δισεκατομμύρια χλμ. από τον Ήλιο, δηλαδή έχει καλύψει την απόσταση Γη – Ήλιος περίπου 125 φορές).]
- Μια μικρή αλλαγή στο διάστημα μπορεί να αλλάξει τελείως τη ζωή στη Γη. Ολοι το γνωρίζουμε αυτό κι όμως όλοι κάποια στιγμή χανόμαστε σε ρουτίνες. Γιατί εστιάζουμε στα καθημερινά και ξεχνάμε την απεραντοσύνη;
«Εξ ανάγκης ο άνθρωπος έχει την ανάγκη να ωραιοποιεί κάποιες πλευρές της ύπαρξής του. Kαι να ιεραρχεί τα πράγματα. Αυτό που λένε οι Αμερικανοί “compartmentalization”. Παίρνω για παράδειγμα τη δική μου ζωή: αφού δω τις αναφορές πρέπει να πάω στο γραφείο μου, να αντιμετωπίσω όλα τα πρακτικά προβλήματα της καθημερινής ζωής. Οπως το να γράψω συστατικές επιστολές για συναδέλφους, να συμβουλεύσω νέους επιστήμονες για την έρευνά τους, ή... να κάνω ραντεβού με τον οδοντίατρο, να αγοράσω τυρί για το σπίτι, να γυρίσω στη σύζυγό μου...».
- Είναι ωραία το να φροντίζει κανείς τα του οίκου του, ενώ έχει φροντίσει τα του πλανήτη του...
«Πιθανώς, αν δεν είχε επιλεγεί το δικό μου πείραμα για τις πρώτες αποστολές στο διάστημα, η ζωή μου να ήταν διαφορετική. Αλλά το γεγονός ότι σε ηλικία 30 ετών επελέγην ως ο νεότερος επικεφαλής ερευνητής του Voyager και σήμερα είμαι -κατά κάποιον τρόπο- εκπρόσωπος της ανθρωπότητας στην πρώτη της έξοδο από την ηλιόσφαιρα, αποτελεί κάποιους είδους ηθική ικανοποίηση. Ολα αυτά τα χρόνια, όλη αυτή η σκληρή δουλειά, δεν πήγαν χαμένες. Είναι μεγάλο προνόμιο και πολύ μεγάλη τύχη».
- Θεωρείτε ότι είναι συμπτωματικό το ότι είστε Ελληνας;
«Το γεγονός ότι γεννιόμαστε σε κάποιο μέρος του κόσμου έχει σημασία διότι επηρεάζει το πως μεγαλώνουμε, τι παραστάσεις λαμβάνουμε, ποιες αξίες αποκτούμε. Από εκεί και πέρα κάθε άνθρωπος έχει μέσα του ορισμένες ιδιότητες, ταλέντα ή αδυναμίες, τα οποία καλείται να χρησιμοποιήσει αναλόγως. Θεωρώ ότι από τη μια οι αξίες με τις οποίες μεγάλωσα, αλλά και από την άλλη η τύχη να βρεθώ στην Αμερική και να συναντήσω τον James Alfred Van Allen*, ο οποίος με κάλεσε να εργαστώ μαζί του, ήταν τα 2 στοιχεία που καθόρισαν τη ζωή μου».
* James Alfred Van Allen (7/9/1914 – 9/8/2006). Αμερικανός φυσικός, ο οποίος το 1958 βασισμένος σε μετρήσεις που έκαναν οι πρώτοι αμερικανικοί δορυφόροι Explorer 1 και 3, ανακάλυψε περιοχές με συγκέντρωση πλάσματος γύρω από τη Γη. Οι περίφημες “ζώνες Βαν Αλεν”. Η προέλευσή τους έχει σχέση με την κοσμική ακτινοβολία, τον Ηλιο και τις πυρηνικές εκρήξεις που έχουμε δοκιμάσει σε μεγάλα ύψη. Το 1992 ερευνητές ανακάλυψαν ότι η Γη δεν περιβάλλεται από 2, αλλά από 3 στρώματα σωματιδίων. Το 3ο στρώμα βρίσκεται σε ύψος 12.000 χλμ., ανάμεσα στις ζώνες Βαν Άλεν. Τα σωματίδια που το αποτελούν προέρχονται κατά κανόνα από άλλα αστρικά συστήματα και κατά την είσοδό τους στο ηλιακό σύστημα ωθούνται από τον ηλιακό άνεμο, με τελική κατάληξη την παγίδευσή τους από το μαγνητικό πεδίο της Γης.
[Σημείωση: στη λίστα των προτεινόμενων πειραμάτων για την αποστολή των Voyager είχε καταθέσει προτάσεις και ο James Van Allen. Ομως η ΝΑSA θεώρησε πιο σημαντικά και τελικά συμπεριέλαβε αυτά που κατέθεσε ένας πρώην φοιτητής του σπουδαίου Αμερικανού φυσικού, ο δρ. Σταμάτης Κριμιζής.]
- Υπάρχει “τύχη” στο διάστημα;
«Θα σας μεταφέρω κάτι που μου έλεγε ένας καθηγητής μου: «δώσε στον εαυτό σου την ευκαιρία να σταθείς τυχερός». Τι εννοούσε; «Οταν είσαι προετοιμασμένος καλά, έχεις τη δυνατότητα να αναγνωρίσεις την ευκαιρία μόλις παρουσιαστεί και να την αξιοποιήσεις». Ρώτησαν κάποτε τον Αϊνστάιν, πώς κατάφερε να γίνει τόσο έξυπνος. Εκείνος απάντησε: 10% ιδιοφυΐα, 90% ιδρώτας! Μου φαίνεται ότι ισχύει σε κάθε τομέα της ζωής μας. Χωρίς πολλή δουλειά, δύσκολα στέκεσαι τυχερός».
- Μιλήσατε πριν για τις αξίες που φέρει κάποιος στη ζωή του. Ως Ελληνας της Αμερικής, όταν επισκέπτεστε την χώρα, βρίσκετε ότι υπάρχει κρίση αξιών;
«Eίναι προφανές... Ηδη από το ταξίδι μου στην πατρίδα, όταν με εξέλεξαν στην Ακαδημία Αθηνών, το 2005, είχα εντοπίσει ότι η νέα γενεά κινδυνεύει να χάσει την κατεύθυνση και το ήθος της, καθώς και ότι οι αξίες είχαν χαθεί από την ελληνική επικράτεια. Και το είχα, μάλιστα, αναφέρει σε μια συνέντευξή μου στην κα. Αννα Γριμάνη (ΣΣ: στη στήλη “Μονογραφίες” στο ένθετο περιοδικό “Κ” της Καθημερινής): η έλλειψη αξιών είναι μεγάλο πρόβλημα και η αναξιοκρατία έχει βουλιάξει την Ελλάδα.
Οποτε έρχομαι στην Ελλάδα χρησιμοποιώ πολύ από το χρόνο μου για να μιλάω σε Λύκεια ανά την Ελλάδα. Επισκέπτομαι τουλάχιστον σε 4-5 σχολεία το χρόνο. Μιλάμε στα παιδιά, ευτυχώς τα αμφιθέατρα γεμίζουν, και μετά καθόμαστε μισή – μία ώρα για να απαντήσω σε ερωτήσεις τους. Αν έχω καταλάβει σωστά, τα παιδιά διψάνε για τέτοιες συζητήσεις».
πηγή
0 comments
Δημοσίευση σχολίου